στάχτες

Αρχείο 13/06/2011

50+1 κείμενα για τη γλώσσα. Εκδόσεις Κριτική

Πότε βάζουμε άνω τελεία; Πόσα είδη εισαγωγικών υπάρχουν; Πώς θα αποφύγουμε τα διαδοχικά «που»; Τι είναι ο «πουπουδισμός» και τι ο «καικαιδισμός»; Χιονίζει στη δυτική Ελλάδα, ή στη Δυτική Ελλάδα; Δισ. και δις. Παραπάνω και πιο πάνω. Απλώς και απλά, αμέσως και άμεσα. Ετερόκλητος ή ετερόκλιτος; Η λεωφόρος Κηφισίας… δεν υπάρχει! Τι είναι ο «νεολογιοτατισμός» και τι ο «νεογενικισμός»; Γιατί δεν υπάρχουν τρισδιάστατα έργα τέχνης; Ο Τσέχωφ, ή ο Τσέχοφ; Ο Τζιότο, ή ο Τζότο; Η Σκωτία, ή η Σκοτία; Η Μποέμ, ή Οι μποέμ; Ο Γκάλεν και ο Βίλεμ των Πορτοκαλιών. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Φρανκ Τσέρτσιλ. Ένα κρατίδιο με 20.000.000 πληθυσμό! Γιατί η Μπρυζ αλλά η Γάνδη; Γιατί η Βόρεια Αμερική αλλά η βόρεια Αφρική; Η Λορένη, η Λοραίνη, η Λορρένη, η Λορραίνη, η Λωρένη, η Λωραίνη, η Λωρρένη, ή η Λωρραίνη; Καλή χημεία και κακή ψυχολογία. Τα ζλόγκαν και τα ζλάιτς. Κρητική ή χολιγουντιανή βεντέτα; Πόση ώρα θα σου πάρει να με πάρεις πίσω; Τα γκολ χρεώνονται, ή πιστώνονται; Πόσο βαθιά έπλεε ο «Ναυτίλος»; Τι γίνεται τελικά με τον καθαρισμό των πισινών;

Απευθύνεται σε επιμελητές εκδόσεων, διορθωτές, μεταφραστές, δημοσιογράφους, συγγραφείς, καθώς και σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για τα γοητευτικά παιχνίδια της γλώσσας, αλλά και για τις παγίδες που αυτή μπορεί να κρύβει. O Aνδρέας Παππάς γεννήθηκε το 1950 στην Πάτρα και από το 1969 ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση και την επιμέλεια κειμένων. Aπό το 1977 ώς το 1993 διατέλεσε συνιδιοκτήτης και διευθυντής των εκδόσεων Υποδομή. Από το 2002 έως το 2004 έγραφε τη στήλη «Yπο-γλώσσια» στο ένθετο «Bιβλία» της εφημερίδας Tο Bήμα της Kυριακής,

~ ~ * ~ ~

Ποιος αφορά ποιον;

Επιλογή από την επιφυλλίδα «υπο-γλώσσια», ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ στις 26/09/2004 «Το Βήμα»

“Πριν από δύο σχεδόν χρόνια, όταν ξεκινούσαν τα «Υπο-γλώσσια», είχα γράψει δυο-τρία κείμενα με θέμα την κακή χρήση/κατάχρηση του που και του και αντίστοιχα. Είχα γράψει επίσης ένα κείμενο στο οποίο διατύπωνα τις ανησυχίες μου για την πλήρη εξαφάνιση των αριθμών από τον γραπτό λόγο και την αντικατάστασή τους, παντού και πάντα, από την αντίστοιχη λέξη.

Στα βιβλία που διάβασα στις διακοπές μου είδα ότι, δυστυχώς, τα φαινόμενα που επισήμαινα στα σχετικά κείμενα («Πουπουδισμός», «Καικαιδισμός», «H σιωπή των αριθμών») όχι μόνο «καλά κρατούν» (αλίμονο• δεν είχα, δα, την ιδέα ότι θα εξαλειφθεί το φαινόμενο γιατί εγώ έγραψα ένα «Υπο-γλώσσιο»), αλλά και εξαπλώνονται με ταχύτατους ρυθμούς, επηρεάζοντας ακόμη και κείμενα έγκυρων και έγκριτων, κατά τα άλλα, συγγραφέων και μεταφραστών.

Σε ό,τι αφορά λοιπόν τον «ιμπεριαλισμό των λέξεων» εις βάρος των καθ’ όλα συμπαθών και πατροπαράδοτων αριθμών, διάβασα κάπου ότι «τα επιτόκια των τραπεζών κυμαίνονται από τέσσερα έως έξι τοις εκατό», όπως διάβασα και ότι «τα θύματα της τραγωδίας ξεπερνούν τα εκατόν ογδόντα πέντε». Συγχωρέστε με για την αδυναμία προσαρμογής μου στα νέα (γλωσσικά) ήθη, αλλά άσχημα ήταν τόσα χρόνια που διαβάζαμε ότι τα επιτόκια των τραπεζών ήταν 4-6% και περνούσαμε εμείς καλά (κι εκείνες βέβαια καλύτερα), οπτικοποιώντας, αν μη τι άλλο, το μήνυμα; Ασε που επιμένω ότι το μήνυμα για το μέγεθος της τραγωδίας εξασθενεί, εξαερώνεται κάπως, όταν, αντί για το πολύ πιο δραματικό 185, γράφουμε εκατόν ογδόντα πέντε.

Σε ό,τι αφορά τώρα τον «καικαιδισμό» και τον παραδοσιακό όσο και λανθασμένο κανόνα «πριν από το και δεν βάζουμε ποτέ(!) κόμμα», διάβασα πρόσφατα τη φράση: «Στο μουσείο εκτίθενται όπλα και προσωπικά αντικείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου». Να λοιπόν που η κακή χρήση του και όχι μόνο κάνει τη φράση άχαρη, αλλά ενίοτε οδηγεί και σε συγχύσεις, αφού έτσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος εμφανίζεται ένοχος εκτεταμένης… οπλοκατοχής (δεν λέω, ένα-δυο κρητικά μαχαίρια και ένα-δυο γκράδες θα είχε ο άνθρωπος, αλλά όχι και για να γεμίσουμε μισό περίπου μουσείο!). Οσο για τη σωστή διατύπωση, αυτή θα μπορούσε να είναι «στο μουσείο εκτίθενται όπλα, καθώς και προσωπικά αντικείμενα του E.B.» ή έστω «…όπλα, και προσωπικά αντικείμενα…[με κόμμα, παρακαλώ]». Τα ίδια λίγο – πολύ ισχύουν και για τη φράση «εκτίθενται νομίσματα και αρχιτεκτονικά μέλη από κτίσματα της περιοχής» (αντί για το σωστό «…νομίσματα, καθώς και αρχιτεκτονικά μέλη…» ή έστω «νομίσματα, και αρχιτεκτονικά μέλη…). Διαφορετικά, τα νομίσματα εμφανίζονται να προέρχονται από τα κτίσματα, και όχι από την περιοχή γενικότερα, όπως πράγματι συμβαίνει.

Οσο για την κατάχρηση του που, η οποία «παράγει» όχι μόνο γλωσσική δυσμορφία αλλά και παρανοήσεις, περιορίζομαι να παραθέσω μερικές μόνο φράσεις [σε αγκύλη η εναλλακτική διατύπωση, η οποία αποτρέπει τις (γλωσσικές) κακοτεχνίες αλλά και τη σύγχυση]: «έφυγε από την εταιρεία που ηχογραφούσε» […στην οποία ηχογραφούσε, ή έστω όπου• αλλιώς μάλλον η εταιρεία ηχογραφούσε], «ας σταθούμε στα θέματα που εστιάζετε» [στα οποία εστιάζετε], «ο καθεδρικός ναός δεσπόζει στην πλατεία που βρίσκονται τα κυβερνητικά κτήρια» [όπου βρίσκονται] κ.λπ., κ.λπ. Οσο για το ενδεχόμενο σύγχυσης ή παρανόησης, νομίζω ότι αρκεί να παραθέσω τη φράση «αφετηρία της αντιπαράθεσης που αφορά το βιβλίο» [αντί για «αφετηρία της αντιπαράθεσης την οποία αφορά…» ή «στην οποία αναφέρεται το βιβλίο»]. Αλλιώς αρχίζει και γίνεται ασαφές ποιος «αφορά» ποιον (το βιβλίο την αντιπαράθεση, ή μήπως η αντιπαράθεση το βιβλίο;).

Και θα τελειώσω με μία ακόμη αναφορά σε παλαιότερο Υπο-γλώσσιο, όπου σχολίαζα αρνητικά την κατάχρηση των εκ της αλλοδαπής μηχανιστικά μεταφερομένων μέσα, πάνω κ.λπ. Γιατί άραγε πρέπει να λέμε «πέθανε πάνω στο άνθος της ηλικίας του», αντί για το απολύτως επαρκές αλλά και ορθότερο «πέθανε στο άνθος της ηλικίας του»; Ζωή σ’ ελόγου μας! “

«Το Βήμα»