Ανταποκρίσεις Απόστολου Θηβαίου, Γιάννης Ψυχοπαίδης

Αρχείο 09/12/2014

Η ευαίσθητη και επίκαιρη εκδοχή της στρατευμένης τέχνης

Πίσω απ΄τα μάτια της είδα οπλίτες, έναν βασιλέα, μια ανάμνηση των νεανικών χρόνων, θιγμένη, μ΄όλη την επισημότητα που σημαίνει η ηλικία της. Μ΄έναν πορφυρό, υπέροχο μανδύα στον ώμο της, μια ολόκληρη εποχή που πέρασε. Υδάτινη στη φόρμα της.

Γράφοντας ή καλύτερα μιλώντας για τις πλαστικές τέχνες οφείλει κανείς να ξεκινά την όποια τοποθέτησή του, διατυπώνοντας την αίσθηση αντιπροσωπευτικών έργων. Ή καλύτερα δηλώσεων. Διότι ως τέτοιες θα πρέπει να εκληφθούν οι δημιουργίες του Γιάννη Ψυχοπαίδη, όταν ακολουθώντας το παράδειγμα του αιρετικού Γιάννη Σκαρίμπα καταγράφει στη σκληρή πέτρα τη νεότητα και τ΄όνειρο που μπορεί να γίνει φοίνικας, το μυστικό που γίνεται κατά την παράφραση αυτού του κειμένου, πραγματική πατρίδα. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η διάσταση στον Ψυχοπαίδη είναι μεγαλύτερη και αρκούντως πολιτική, καθώς την προσωπογραφία της ευρωπαϊκής, αστικής τάξης συμπυκνώνουν οι ορδές των μεταλλωρύχων που εξαντλούνται στις βελγικές γαλαρίες τροφοδοτώντας με το σφρίγος και την πάλαι ποτέ υγεία της το μωσαϊκό μιας ώριμης, σχεδόν σπασμένης και έκθετης σύγχρονης αριστοκρατίας.

Οι πίνακες του Ψυχοπαίδη αποκτούν βαθμιαία μια διάσταση φωτογραφική. Καθώς ο ρεαλισμός κερδίζει τον Έλληνα εικαστικό με την ευρωπαϊκή παιδεία, οι δημιουργίες του χαρακτηρίζονται από μια ολοένα και περισσότερο αφοπλιστική ειλικρίνεια ή αμηχανία όταν τελικά δεν οδηγείται παρά στην έκφραση των άδειων προσώπων μιας ταραχώδους, ελληνικής πραγματικότητας μ΄εύθραυστη υγεία που τελικά στις μέρες μας εξαντλείται. Στόχος ενός εικαστικού είναι η συμβολοποίηση του έργου του. Υπό το πρίσμα αυτό, οφείλει κανείς να παρατηρήσει τις ασπρόμαυρες μορφές του Ψυχοπαίδη απ΄την ελληνική επταετία καθώς και τη γενικότερη εργογραφία από το 1969 και έπειτα. Όταν δηλαδή κατορθώνει να καταγράψει τις αφαιρέσεις που τελικά τον καθιέρωσαν και επαλήθευσαν μια διαυγή οπτική, μια ας πούμε διεθνοποιημένη εκδοχή της ελληνικής έκφρασης, εμποτισμένης με τα δάνεια οφέλη της δυτικής Ευρώπης. Σ΄αυτήν την ειδική κατηγορία εντάσσεται η ποιητική όψη που απασχόλησε τον Ψυχοπαίδη στην ύστερη περίοδό του, προχωρώντας στη σύνθεση των τεχνών, σε πολλαπλές μορφές αφήγησης, αποδείξεις επαρκείς μιας διαχρονικής, νεανικής κινητικότητας, της κριτικής που καταγράφεται ως όραμα.

Παρά τις ακαδημαϊκές προσλαμβάνουσες ο Γιάννης Ψυχοπαίδης αναπαριστά την ελληνική πραγματικότητα μ΄όλη την ακρίβεια που επιβάλλει η μελέτη μιας επίπλαστης αίσθησης ευδαιμονισμού, της πλεόν αντιπροσωπευτικής, εγχώριας συμπεριφοράς. Η λησμοσύνη, η αποσύνδεση με την ιστορία και την κοινωνική αίσθηση είναι όσα αντιμάχονται οι εικαστικές δημιουργίες του Γιάννη Ψυχοπαίδη.Τα έργα που κινούνται στα πρότυπα της ποπ αρτ, αντλώντας απ΄τα νέα ρεύματα και τις παγκόσμιες, καλλιτεχνικές τάσεις σηματοδοτούν την προφητική διαπίστωση ενός άκρατου καταναλωτισμού. Ενός παγκόσμιου κώδικα, ενός κοινού παρονομαστή που υπερβαίνει την ιδιότητα του πολίτη, καθιστώντας σήμερα πιο εφικτή από ποτέ την ολοκλήρωση της παγκοσμιοποίησης, όπως προβάρεται σε θεσμούς ευρωπαϊκής καταγωγής μ΄ολοένα και περισσότερο συγκεντρωτικούς φορείς. Στα πλαίσια αυτής της υποβολής τιμών μπορεί να εκτιμηθεί το μνημείο του αγνώστου εργάτη, πιστοποιώντας τον κοινωνικό ή πολιτικό χαρακτήρα, με τον οποίο προικίστηκε η γενιά του Ψυχοπαίδη, ως μια απόλυτα, φυσιολογική συνέπεια. Ο δημιουργός όπως και άλλοι της ίδιας περιόδου, υπονοούν το μέλλον όταν απρόσωπα αποκαλύπτουν ένα σιωπηρό μνημείο που θα έπρεπε να είναι κοινό και κύριο, σε μια σολωμική παραλλαγή, αφού η ίδια σημαία οδηγεί το ανθρώπινο, εργατικό κοπάδι στα πλαίσια μιας ευρύτερης, παγκόσμιας σχεδόν, κοινωνικής συμφωνίας.

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, υπακούοντας στην αίσθηση του Κιβωτίου δημιουργεί εγκιβωτισμένες αναπαραστάσεις ως ένα δείγμα της τεχνικής που αναγνωρίζεται στη λογοτεχνία, με πολλαπλές ιστορίες να διασυνδέουν φαινομενικά ετερόκλητα υλικά που σηματοδοτούν μια στροφή προς την εσωτερικότητα και την ενδοσκόπηση. Η επιλογή των υλικών συνιστά ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό του διαρκούς πειραματισμού στον οποίο αφιερώθηκε ο Ψυχοπαίδης. Ένα μέρος του μηνύματος εκπληρώνεται απ΄τα ίδια τα μέσα του έργου με τα οποία προσωπογραφούνται οι πρωταγωνιστές των εικαστικών προτάσεων και διαμορφώνεται το σύμβολο. Η αφαίρεση του Ψυχοπαίδη εκπληρώνεται στα κολλάζ του σ΄αισθητικό αλλά και ιδεολογικό επίπεδο. Έτσι μπορούμε να κάνουμε λόγο για την προστιθέμενη αξία του ίδιου του έργου.

Εξίσου σημαντική με την εικαστική, υπήρξε και η θεωρητική προσφορά του Γιάννη Ψυχοπαίδη. Με κορωνίδα των απόψεών του το είδος και την ποιότητα της σύγχρονης ελληνικότητας ο δημιουργός αντιλήφθηκε από πολύ νωρίς την κατ΄επίφασην ελληνικότητα. Ένα σύνδρομο βάση του οποίου διαμορφώνεται η επίκαιρη, πολιτιστική ποιότητα μιας αυτόκλητης και ουδόλως κερδισμένης ή δικαιωμένης ελληνικότητας. Η καπηλεία του όρου και η αυθαίρετη αναπαράστασή του θα εξαντλήσει ουσιαστικά τις πηγές του, αποκαλύπτοντας με τον πιο οδυνηρό τρόπο την πραγματική, ελληνική συνθήκη βάση της οποίας εκτιμάται ένα πλούσιο, πολιτιστικό παρελθόν και μια περιχαράκωση της ελληνικότητας που δεν μπορεί παρά να περιορίζει το πνεύμα και τη δημιουργία. Η αναγκαιότητα για έναν σύγχρονο, νεοελληνικό πολιτισμό απασχόλησε, καθώς φαίνεται το Γιάννη Ψυχοπαίδη, δικαιολογώντας απόλυτα την κατηγοριοποίησή του ανάμεσα στους πλέον ζωντανούς και αντιπροσωπευτικούς δημιουργούς των ελληνικών εικαστικών τεχνών.

Οι δημιουργίες του Ψυχοπαίδη απαντούν στο ερώτημα«πότε έχουμε τέχνη» , όπως ακριβώς εκφράστηκε καταφατικά από τον Νέλσον Γκούντμαν . Οι πολλαπλές ιστορίες και το ευρύ πεδίο ερεθισμάτων επέτρεψε στον Γιάννη Ψυχοπαίδη να μετασχηματίσει την ποικιλία των ερεθισμάτων του σε μια άλλη όψη του κόσμου, παραχωρώντας στο είδωλο ή το μέσο, αν θέλετε, μια ιερότητα ανάλογη μ΄εκείνη που ευαγγελιζόταν ο Μπέικον. Κάπως έτσι θα πρέπει κανείς να καταννοήσει τους όρους κάτω από τους οποίους παρουσιάζονται τα σύγχρονα αντικείμενα των δημιουργιών του Ψυχοπαίδη. Η ουσία των πραγμάτων, μια διαρκής ακμή ή νεότητα, ο κριτικός ρόλος της τέχνης πέρα απ΄όλα τα επίπεδα, η συνοπτική εκδοχή της ηθικής είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και αποκαλύπτονται στο έργο του Ψυχοπαίδη. Η επίκαιρη ταυτότητά μας, διατυπωμένη στα έργα του τον καθιστά διαρκώς ανανεωτικό, ικανό να συνδιαλλέγεται με την εποχή μας. Εκείνη η πίστη, η πίστη που χρειάζεται η τέχνη, αγαπητέ Μπαλζάκ υπάρχει σε λίγους. Μεταξύ αυτών, ο Έλληνας Γιάννης Ψυχοπαίδης.