Σωτήρης Παστάκας -Αποκαΐδια: Η ηδονή της παραίτησης

Αρχείο 18/08/2017

Νέος ακόμη ο Παύλος Γερένης δημοσίευσε μία ποιητική συλλογή “Εισαγωγή στην κατάλυση της μορφής”, το 1981, με την εκδοτική φροντίδα του Μάνου Ελευθερίου (της πάλαι ποτέ “Γνώσης”), και ταυτοχρόνως δήλωσε πως η ποίηση πλέον θα τον ενδιέφερε ως αναγνώστη και μόνον. Ο Γερένης ήτο τω καιρώ εκείνο μόλις 25 ετών.

Νέος ακόμη ο Λούτσιο Μπατίστι, στην τρυφερή ηλικία των thirty-something εγκατάλειψε τις σκηνές και τα φώτα της δημοσιότητας. Χρειάστηκε να πεθάνει για να μάθουμε, τον Σεπτέμβριο του 1998, πως διέμενε σε ένα ανώνυμο συγκρότημα διαμερισμάτων σε μια άγνωστη επαρχιακή πόλη… Αν το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει ο κοινός άνθρωπος (αυτός δηλαδή που ακόμη κι αν δεν χρησιμοποιεί την πιστωτική του κάρτα στις καθημερινές συνδιαλλαγές, αλλά συμμετάσχει σε “αθώους” διαγωνισμούς στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς του), είναι ακριβώς η εισβολή στην προσωπική του ζωή, αντιλαμβάνεστε το μέγεθος που λαμβάνει πλέον η προστασία της ιδιωτικής ζωής του καθενός μας. Ο Μπατίστι, κάτι πρέπει να ήξερε…Πως όμως αποφασίζει κάποιος να εξαφανισθεί από τον κόσμο;

Ο Μπατίστι εξακολούθησε-ευτυχώς-να γράφει τραγούδια, κι ο Γερένης να γράφει και να σβήνει συνεχώς και να ξαναγράφει σε μία άλλη γλώσσα, ό,τι έγραψε σε μίαν πρώτη, χωρίς πλέον να διακρίνει κανείς την αληθινή μητρική του γλώσσα. Επί μία εικοσαετία περίπου ο Γερένης ανήγγειλε ένα μεγάλο πεζογραφικό έργο, στο οποίο κανείς από τους γνωστούς του δεν πίστευε: ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την Αμερική, που δεν έτυχε να την επισκεφθεί (όπως και ο Κάφκα!), διάφορα σπαράγματα διηγημάτων που τύχαινε να βγαίνουν σε ελληνικά περιοδικά, επισημαίνοντας αν μη τι άλλο πως συνέχιζε να γράφει στα Ελληνικά, αν και οι περιπλανήσεις του πλέον εκτείνονταν σε όλη την κεντρική Ευρώπη, με την ακραία της κατάληξη στο απώτερο μυχό της: την ομιχλώδη Αλβιόνα…

Πως αποφασίζει κανείς να εξαφανισθεί από τον κόσμο; Η Αμέλια Ροσέλλι το αποφάσισε κάποια Κυριακή μεσημέρι, ακολουθώντας κάποια σκοτεινή ποιητική Παράδοση που θέλει τους ποιητές να αποχαιρετούν την ζωή πέφτοντας από ψηλά: πήρε φόρα και έπεσε από τον πέμπτο όροφο στο κράσπεδο του πεζοδρομίου, εκεί κοντά στην ωραιότερη πλατεία της Ιταλίας την Πιάτσα Ναβόνα…κάποιο απομεσήμερο Κυριακής…αφού η πρώτη της απόπειρα ήταν να πέσει στην εσωτερική αυλή της πολυκατοικίας, αλλά το ανέβαλλε για να μην χαλάσει το μεσημεριανό κοκκινιστό των ενοίκων της…Κόκκινη η Κυριακή, κι όχι από τη σάλτσα της μακαρονάδας!

Οι ποιητές πέφτουν από ψηλά: ο Πάουλ Τσέλαν από μία γέφυρα στον Σηκουάνα, ο Χαρτ Κρέην από την γέφυρα του επιβατηγού “Orizaba” ανοικτά του Κόλπου του Μεξικού, o Μπέρυμαν επίσης από κάποια άλλη γέφυρα στη Μινεάπολη αποφάσισε να πέσει στα νερά του Μισισιπή…Ο Μπρόντσκυ έπεσε από την άρνησή του να συμμορφωθεί στις συσταθείσες ιατρικές εντολές (έπασχε από καρδιακή ανεπάρκεια από νεαράς ηλικίας, αλλά δεν ήθελε να εγκαταλείψει τα αγαπημένα του Camel, ούτε τα αγαπημένα του οινοπνευματώδη που τα ονειρευόταν το πρώτο ήμισυ της ζωής του…), ο Μπόγουμιλ Γράμπαλ από την στέγη του νοσοκομείου που τον φιλοξενούσε, προσπαθώντας να ταΐσει κάποια περαστικά ψαρόνια…Αγαπητοί μου συμπολεμιστές, ας το παραδεχτούμε πως κατά το δεύτερον ήμισυ του αιώνα που εξέπνευσε, οι ποιητές προτιμούν να τσακίζουν το πρόσωπό τους πάνω στην πρόζα!

Πέφτουν από ψηλά, ιδιαιτέρως κατά το τελευταίο του τέταρτο, τα 25 χρονάκια, απ’ το ’75 και μετά… ο Κωστής Γκιμοσούλης, ο Βασίλης Γκουρογιάννης, ο Ηλίας Γκρής, ο Μισέλ Φάϊς, ων ουκ εστίν αριθμός-πώς; Γιατί ξαφνικά οι ποιητές αποφάσισαν να αυτοχειριαστούν μαζικώς δια της πρόζας;

Ο Παύλος Γερένης άρχισε την ελεύθερη πτώση του, μόλις σε ηλικία εικοσιπέντε ετών. Πήρε την απόφαση, ένοιωσε την ηδονή της παραίτησης, και πήρε φόρα…Το πόσο χαμηλά θα πέσεις είναι ζήτημα ύψους. Μετά από δεκαοκτώ χρόνια απουσίας του από τα βιβλιοπωλεία, με όλη την φόρα των χρόνων και την ταχεία επικράτηση της πρόζας, έπεσε πάνω στα δέκα διηγήματα που έχουν ως επίκεντρο αυτές τις “απιστίες της σκέψης”, κρυφή ομολογία στην πρώτη του και κυριαρχική απιστία: την νεανική του παραίτηση από την ποίηση.

Πρόκειται για μία πραγματική συλλογή, υπό την έννοια πως τα δέκα διηγήματα που την αποτελούν έχουν ως κοινό πυρήνα την συνείδηση, τις διαστρωματώσεις της, τα αντικριστά καθρεφτίσματα των σκέψεων και των εξωτερικών παραστάσεων που τα δημιουργούν και τα παραμορφώνουν. Ο Γερένης, ωστόσο δεν υποκύπτει στον εύκολο ψυχολογισμό της επικρατούσης ψυχολογίζουσας λογοτεχνίας: από την επιλογή των λέξεων και της άρθρωσης του λόγου στα ιταλικά, αυτός ένας ελληνόφων, δημιούργησε ένα αιχμηρό εργαλείο, που σε αυτήν την περίπτωση λειτουργεί όπως το νυστέρι του Νευροχειρουργού. Αποφεύγοντας εντέχνως τον λογοτεχνικό ψυχολογισμό, χάρην ιδιοσυγκρασίας και διαρκούς γραψίματος της ίδιας φράσης σε 2-3 διαφορετικές γλώσσες υποθέτουμε, απέφυγε ταυτοχρόνως και την ποιητικήζουσα διάθεση που κατατρέχει άλλους ποιητές που παραιτήθηκαν. Δικαιολογημένα, στο κατατοπιστικό βιογραφικό του στο “αυτί” του βιβλίου (Le infedelta’ del pensiero, Raffaelli Editore, Rimini 1999, σελ.128), δεν αναφέρεται η πρώτη του ποιητική συλλογή. Ο Γερένης, πρωτοεμφανίζεται στα γράμματα ως πούρος πεζογράφος αξιώσεων, και δεν είναι τυχαίο πως κατάφερε να μπει φιναλίστ στο λογοτεχνικό βραβείο Πόλη της Φλωρεντίας για το 1999. Περιμένουμε την έκδοση της συλλογής του στα Ελληνικά, με την μεταφραστική φροντίδα κάποιου τρίτου, ανυποψίαστου, που θα μπορέσει να ανακαλύψει την λαμπρότητα της ιταλικής πρόζας του Γερένη στα ελληνικά. Θα ήταν ένα ενδιαφέρον πείραμα, για την ανταλλαγή των γλωσσικών αλληλεπιδράσεων στην κοινή μας ευρωπαϊκή προοπτική της ΟΝΕ.

Δεν θυμάμαι ακριβώς, πόσο διήρκησε η παραίτηση του Πωλ Βαλερύ από την ποίηση, πριν επανέλθει με την Νεαρή Μοίρα…το 1917, αν δεν κάνω λάθος μία εικοσαετία περίπου, κι όταν επέστρεψε μας έδωσε τον Φοίνικα…μέσα στην έρημο, βρίσκει νερό, κι όσο κι αν φαίνεται πως υποφέρει, βρίσκει τη δύναμη να σπρώχνει σταγόνα τη σταγόνα τους ζωοποιούς του χυμούς μέχρι την άκραν κατάληξη των φύλλων του… Ο Παύλος Γερένης επιστρέφει φορτωμένος ως φοίνικας με γλυκύτατους χουρμάδες.