στάχτες

Αρχείο 06/09/2017

Μέρος 1ον

Η Μαρία Πανούτσου για τον J. Grotowski

Ο J. Grotowski
και ο ρομαντισμός

Μια σχετικά  σύντομη  έκθεση,  μιας εργασίας που  βρίσκεται σε εξέλιξη,  θα πρωτοπαρουσιάσω εδώ  στις  Στάχτες,  σε συνέχειες.   Η πρώτη ενότητα  έχει τίτλο «Η Μαρία Πανούτσου για τον J. Grotowski» και θα αποτελείται από τρία μέρη.  Στην συνέχεια, η δεύτερη  ενότητα «Ο J. Grotowski και ο ρομαντισμός»,  σε δύο μέρη  και θα συνεχίσω  με  «Παρατηρήσεις επί των ασκήσεων» του  εργαστηρίου: Instytut  Aktora  Theatre  laboratorium. Αν και έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες για τον Γκροτόφσκυ και τους συνεργάτες  δεν τελειώνει η έρευνα και η μελέτη του υλικού μιας  διαθήκης που πολλαπλασιάστηκε και θα πολλαπλασιάζεται, από του ανθρώπους που ήρθαν σε επαφή με το πρώτο υλικό  αυτής της θεατρικής περιπέτειας.

*

Το ταξίδι μου στην Πολωνία  τo 1980 ήταν αποτέλεσμα πολλών ερεθισμάτων. Ο  Φ. Σοπέν- η μουσική, το  κίνημα του ρομαντισμού –λογοτεχνία, κοινωνία, ιστορία, πολιτική, το Πολωνικό θέατρο,  ο Πολωνικός κινηματογράφος, το απαγορευμένο  ή το μη αναγνωρίσιμο του παγκόσμιου σύγχρονου θεάτρου, από την θεατρική πραγματικότητα του νεοελληνικού γίγνεσθαι, στην δεκαετία του ‘ 60 και τελικά, το βιβλίο,  «Για ένα φτωχό Θέατρο» (Towards a Poor Theatre),το πρώτο βιβλίο που παρουσιάστηκε  για τον Γκροτόφσκυ, εκτός Πολωνίας, που διάβασα το 1979.

Με λίγα λόγια
Ο Grotowski υπήρξε ένας γενναιόδωρος άνθρωπος. Την γενναιοδωρία αυτή, την κέρδισε αφ’ ότου κέρδισε την άνεση του χρόνου και έκανε τον χρόνο ανάλογο, των αναγκών του. Του έφτασε ο επίγειος χρόνος, για να δημιουργήσει εστίες σε όλη την γη, με τα ερωτήματα που τον απασχολούσαν και τον μάγευαν. Άφησε επίσημους διαδόχους αλλά και εκατοντάδες ανεπισήμους και ο σπόρος του, φυτεύτηκε μετά τον θάνατο του, βαθιά μέσα στην γη.   Η στάχτη του, έγινε λίπασμα για τον Λόγο και το Πρόσωπο που μας άφησε. Τον θυμόμαστε με μία αγριάδα, γιατί μας έβαλε στην φούχτα μας, ένα μαντίλι άσπρο, ένα κομμάτι πανί και μας είπε: πήγαινε να βρεις τον εαυτό σου παρέα με την τέχνη, παρέα με την διαδικασία της θεατρικής πράξης.

Μας τρόμαξε με το απόλυτο των ενεργειών του και μας τράβηξε κοντά του με τον διάχυτο ερωτισμό του. Και είναι αυτός, που μίλησε με ειλικρίνεια και το εννοούσε, λέγοντας να μη ξεχνάμε την παράδοση των λαών. Ζύμωσε το άτομο με την ιστορία και έκανε τον άνθρωπο, λειτουργό της εποχής του. Δημόσιο πρόσωπο και κοινωνικό, ιερέας και μοναχός, που ξαναέδωσε στους ηθοποιούς, τις αναγεννησιακές τους  ιδιότητες και τους πρότεινε, τις ιερές αξίες των πρώτων πολιτισμών. Όσο καλύτερα γνωρίζεις μια γλώσσα τόσο καλύτερα χειρίζεσαι ένα λεξικό.  Βήμα- βήμα λοιπόν,  από το παρελθόν και από εκεί, στο μέλλον.

​Η σύνθεση δυτικής  θεατρικής καλλιέργειας και ανατολικής, με την γνώση,  την αφοσίωση των πολωνών νέων ηθοποιών που πίστεψαν και αφέθηκαν στα χέρια και στο μυαλό  ενός ανθρώπου  του θεάτρου, με όραμα και πάθος, έφερε στην ιστορία του θεάτρου, αυτό που ονομάζουμε σήμερα GROTOWSKI  τεχνική, θεωρία,  προσέγγιση ενός οράματος για  την τέχνη και  τον άνθρωπο. 

Στο θέατρο το εργαλείο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, το σώμα  του και η ψυχή του

Όχι πολλοί άνθρωποι αλλά λίγοι και εκλεκτοί,  ήταν αυτοί  στους οποίους  χρωστάμε την αναγέννηση του θεάτρου. DULLIN, DELSARTE, STANISLAVSKI, MEYERHOLD, VAKHTANGOV, BRECHT, ‘NO’ THEATRE,  GROTOWSKI.

Ο Γκροτόφσκυ ήταν σε θέση, όπως  κανένας άλλος, στην δεκαετία του 1960, να συνδυάσει όλη αυτήν την παράδοση, με την ψυχή και την  σκέψη.
Για να καταλάβουμε λοιπόν το έργο του  θα ήταν καλό να  μελετήσουμε τον Πολωνικό πολιτισμό,  όπως επίσης τον ευρωπαϊκό και Ελληνικό πολιτισμό.

Η ζωή του, υπήρξε ένα γοητευτικό ταξίδι, ενός ‘ανθρώπου’ πάνω στη γη.
Η   ζωή  του θα είναι ένα συνεχές ερέθισμα, για τις νεότερες γενιές.
O ίδιος, υπήρξε η προσωποποίηση της νεότητας, ακόμη και με την φθορά του χρόνου αποτυπωμένη πάνω του.

Οι εκδηλώσεις που οργάνωσα στην Αθήνα προς τιμήν του, το 2009-2010
( έτος J. Grotowski από τη Ουνέσκο )ήταν ένας φόρος τιμής από μένα, σε εκείνον και στους ανθρώπους που τον στήριξαν και μαζί με αυτόν, στήριξαν την ανανέωση στο θέατρο. Τις εκδηλώσεις τις είχα αφιερώσει σε όλους τους νέους ανθρώπους, που αγαπούν και φλερτάρουν με την τέχνη του θεάτρου.
Rynek Ratusz 27, 50 -100 Wroclaw 1980 και κάπου στην Αθήνα, 2010 χρόνια μετά.*

Γνώρισα τον χώρο του Εργαστηρίου, στο Wrocław, στην τελευταία περίοδο των εργασιών του, λίγο πριν κλείσει οριστικά ο χώρος αυτός.
Υπάρχουν τρεις στιγμές στην πορεία ενός ανθρώπου, ενός κινήματος, μιας σχολής, μιας σχέσης, που είναι πολύ σημαντικά στάδια της όλης πορείας. Πολύ σημαντικά, διαφορετικά και συμπληρωματικά.

Αυτά είναι: H αρχή, το ζενίθ ή το αποκορύφωμα και το τέλος ή η ολοκλήρωση.

Η αρχή κάθε διαδικασίας περιέχει όλον τον ενθουσιασμό, την περιέργεια, την ορμή, και την δύναμη για την υλοποίηση ενός οράματος. Είναι κάτι φωτεινό, ελπιδοφόρο αλλά και επίπονο και μόνο όσοι μπορούν και επιμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, συλλέγουν καρπούς. Είναι μια περίοδος αρεστή στους περισσότερους, αφού περιέχει το νέο-το καινούργιο, ακόμη και όταν δημιουργεί αντιστάσεις σε πολλούς, λόγω συντηρητικής ιδιοσυγκρασίας.
Το ζενίθ πάλι, είναι το ύψωμα που εκθέτει – φανερώνει, το αισθητικό αποτέλεσμα, επιτρεπτό πια στα μάτια όλων.
Εγώ είχα την τύχη να βρεθώ στον χώρο αυτό του εργαστηρίου, λίγο πριν το τέλος της πορείας του. Το πρώτο που πρέπει να πούμε για το τρίτο στάδιο είναι ότι το στάδιο αυτό έχει μπροστά του όλη την πορεία του έργου που διετέλεσε και τα επί μέρους στοιχεία, προς μελέτη και ανάλυση. Έχει επίσης κάτι πολύ σημαντικό και ερεθιστικό, αλλά και σκοτεινό και όχι σε όλους αρεστό, όσο το πρώτο και δεύτερο στάδιο.

Τι σημαίνει να βρεθεί κανείς κοντά σε κάτι που τελειώνει;
Τέλος σημαίνει πένθος, θλίψη, αδιέξοδο, μνήμες ακόμη ζεστές από το μοναδικό και ανεπανάληπτο παρελθόν, το αβέβαιο μέλλον που ανοίγεται, την κατανόηση και την αποδοχή μιας άλλης πραγματικότητας, μέσα στην οποία καλείσαι στο εξής, να λειτουργήσεις, αν και ακόμη πονάς, για ό τι ανήκει στο παρελθόν . Τότε, για να ωφεληθείς πρέπει αντέχεις με ψυχική ορμή, να έρθεις αντιμέτωπος, με αυτό το τέλος και όλες τις υπόγειες και σκοτεινές δυνάμεις, που αναπτύσσονται γύρω του και ως δίνη θα παρασύρουν κάθε αδύναμο στοιχείο.
Όλη η αίσθηση του τέλους και όπως κάθε τέλος, περικλείει την ιδέα του θανάτου, και αυτό είναι το τρίτο στάδιο. Κατά την γνώμη μου πολύ δημιουργικό.

© Μαρία Πανούτσου