στάχτες

Η παρουσίαση που φιλοδοξούμε να κάνουμε στα τεύχη που θα ακολουθήσουν έχει ως αφετηρία την ανθολογία βελγικής ποίησης περίπου εκατό φλαμανδόφωνων και γαλλόφωνων ποιητών που συγκέντρωσε υπό των τίτλο «ICI ON PARLE FLAMAND & FRANCAIS« (Εκδ. Le Castor Astral, Βρυξέλλες 2005), ο Francis Dannemark.
Όπως λέει ο ίδιος στον πρόλογό του, είχε νιώσει την επιθυμία να συγκεντρώσει ένα μικρό μέρος ποιημάτων (και κάποιων αφορισμών) επιλέγοντας ανάμεσα από όλα εκείνα τα ποιήματα και τους αφορισμούς που είχαν γραφτεί εδώ και έναν αιώνα στον τόπο όπου γεννήθηκε και εξακολουθεί να ζει μέχρι σήμερα: «…σ’ αυτό το βιβλίο δε θα ανακαλύψει κάποιος», διευκρινίζει παρακάτω, «όλη τη βελγική, αλλά θα έρθει σε επαφή με μια επιλογή, μια προσωπική συλλογή που θέλω να μοιραστώ, φυσικά, με τους φίλους της λογοτεχνίας, κυρίως όμως με εκείνους που εύκολα δυσανασχετούν όταν ακούν τη λέξη ‘ποίηση’. Σε όλους αυτούς, θα ήθελα να προσφέρω αυτά τα ποιήματα όπως προσφέρει κάποιος μια ανθοδέσμη από λουλούδια που μάζεψε κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου ή όπως προσφέρεται ένα κουτί σοκολάτες, χωρίς κανενός είδους εξηγήσεις».

Ως μεταφράστρια βελγικής ποίησης, θα ήθελα να πω δυο λόγια και για τη δική μου επιλογή. Όπως το λέει ο τίτλος μας, μη γνωρίζοντας φλαμανδικά, δεν επιχείρησα να αποδώσω στα ελληνικά ποιήματα φλαμανδών ποιητών, αλλά μόνο ποιήματα γαλλόφωνων ποιητών, επειδή είμαι πεπεισμένη ότι η μετάφραση μεταφρασμένου ποιήματος (στην προκειμένη περίπτωση από τα φλαμανδικά στα γαλλικά) ξεφεύγει κατά πολύ από το πρωτότυπο κι επομένως χάνει κάτι από την αξία της. Τέλος, ακολουθώντας κι εγώ με τη σειρά μου τη φωνή μου ως ποιήτριας, επιθύμησα να φέρω σε επαφή τους έλληνες αναγνώστες με ορισμένους γαλλόφωνους ποιητές του τόπου που γνώρισα κι αγάπησα στο σύντομο χρονικό διάστημα της διαμονής μου στις Βρυξέλλες, αρχικά ακούγοντας ποιήματα της ανθολογίας σε απαγγελία και στη συνέχεια προσπαθώντας να τους γνωρίσω καλύτερα, πρόσθεσα ποιήματά τους και από άλλες συλλογές. Αυτή την εμπειρία της ποίησής τους που με άγγιξε θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας.

Θα ξεκινήσουμε τη γνωριμία μας με γαλλόφωνους βέλγους ποιητές με τον δημιουργό της συλλογής, θέλοντας έτσι να τιμήσουμε τον κόπο που κατέβαλε για να ολοκληρώσει το δύσκολο αυτό έργο.

*
FRANCIS DANNEMARK
O Βέλγος ποιητής, μυθιστοριογράφος και εκδότης Francis Dannemark, γεννήθηκε στα γάλλο-βελγικά σύνορα στις 13 Απριλίου 1955. Κατά τη διάρκεια των σπουδών φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, που έκανε στο Πανεπιστήμιο της πόλης Louvain (Βέλγιο), διεύθυνε το λογοτεχνικό περιοδικό La Vigie des Minuits Polaires. Εξακολουθώντας να γράφει, εξασκεί παράλληλα διάφορα επαγγέλματα: καθηγητής, νυχτοφύλακας, μεταφραστής, κριτικός κινηματογράφου, αναπληρωματικός αρχισυντάκτης σε εφημερίδα κινουμένων σχεδίων, μορφωτικός ακόλουθος σε ένα υπουργικό γραφείο, διευθυντής ενός πολιτιστικού κέντρου στις Βρυξέλλες, διευθυντής των συνδέσμων Escales des lettres (που ιδρύει στις Βρυξέλλες και στην πόλη Αράς της Γαλλιάς, 1999). Σήμερα είναι εκδότης, ανεξάρτητος σύμβουλος λογοτεχνίας και υπεύθυνος του προγράμματος του συνδέσμου Escales des lettres στις Βρυξέλλες όπου και εξακολουθεί να ζει.

Το 1998 δημιουργεί στις Εκδόσεις Le Castor Astral (Παρίσι-Μπορντό) τη σειρά Escales du Nord η οποία από το 2006 έγινε Escales des letters. Τη διευθύνει σε συνεργασία με τους Jean-Yves Rezeau στο Παρίσι, τον Marc Torralba στο Μπορντό και τους βοηθούς Hélène Hiessler & Jean-François Caro στις Βρυξέλλες, και τον Bénédicte Pérot στο Παρίσι.

Ο Francis Dannemark έχει εκδώσει περίπου τριάντα βιβλία, εκ των οποίων είκοσι μυθιστορήματα και δέκα ποιητικές συλλογές. Τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα είναι: Απομνημονεύματα ενός αδέξιου αγγέλου (Mémoires d’un ange maladroit, Robert Laffont, Paris 1984), Πράγματα που λέγονται τη νύχτα ανάμεσα σε δυο πόλεις (Choses qu’on dit la nuit entre deux villes), εκδόσεις Le Castor Astral 1991 (βραβείο Charles Plisnier), Οι επεκτάσεις στο γαλάζιο του ουρανού (Les agrandissements du ciel en bleu, Robert Laffont, Paris 1992), O μακρύς περίπατος μ’ ένα νεκρό άλογο (La longue promenade avec un cheval mort), Robert Laffont, Paris 1993/Le Castor Astral, 2005 (βραβείο Alexandre Vialatte), Ας βρέξει (Qu’il pleuve, Le Castor Astral, 1998), Ο άνθρωπος του Σεπτεμβρίου (L’homme de septembre), εκδ. Estuaire, Tournai (Βέλγιο) 2004, Η νύχτα είναι η τελευταία εικόνα (La nuit est la dernière image), εκδ. Robert Laffont, Paris 1982, επανέκδοση το 2007 μετά από 25 χρόνια στη σειρά «Millésimes»). Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις και το μυθιστόρημά του Ο μεγάλος κήπος (Le grand jardin).

Ο ποιητής Francis Dannemark εκδίδει ποιητικές συλλογές από το 1977. Ακολουθούν δύο ποιήματά του, το πρώτο από τη συλλογή Εδώ μιλάμε φλαμανδικά και γαλλικά (Ici on parle flamand et français) και το δεύτερο από τη συλλογή 33 φωνές (33 voix, Cadex Edition, 2002).

Depuis ton départ

Dire quand même bonjour au jour qui se lève
en robe de brouillard.
Retrouver ma tête dans le miroir et me souvenir
que les chats m’ont hier
lavé mèche par mèche mes cheveux,
qui dira que ces animaux-là
ne sont pas affectueux ?

Le vieil homme répète la belle consigne :
ne jamais partir
sans dire je t’aime de tout mon cœur.
Les bagages précieux
qu’on laisse derrière soi n’en finissent pas
de nous rattraper.

Ainsi la vie est une comédie compromettante,
les gestes restent, les mots ne s’effacent pas.
J’aurais aimé
ne plus t’aimer, passer l’éponge
te détester un peu et t’oublier longtemps.
Mais les jours depuis ton départ
ne passent pas
ou sur un tempo qui n’est pas d’ici.

Et je te dis bonjour au jour qui se lève
pour te saluer où que tu sois.
Je ne suis pas moi sans toi, juste une moitié,
et les chats pour me consoler
me font une drôle de tête bizarrement coiffée,
un peu martienne,
d’ailleurs mon cœur clignote,
d’ailleurs je vis sans respirer.

(μετάφραση)
Από τότε που έφυγες

Παρόλα αυτά να καλωσορίζω τη μέρα που αρχίζει
ντυμένη με ομίχλη.
Να ξαναβλέπω το πρόσωπό μου στον καθρέφτη και να θυμάμαι
ότι οι γάτες έλουσαν χθες
τούφα-τούφα τα μαλλιά μου,
ποιος θα πει πως τα ζώα αυτά
δεν έχουν συναισθήματα;

Ο γέρος επαναλαμβάνει την ωραία οδηγία:
να μη φύγω ποτέ
χωρίς να πω σ’ αγαπώ μ’ όλη μου την ψυχή.
Οι πολύτιμες αποσκευές
που αφήνουμε πίσω μας
μας κυνηγάνε συνέχεια.

Έτσι η ζωή είναι μια φαρσοκωμωδία συμβιβασμών
οι χειρονομίες μένουν, τα λόγια δεν εξαλείφονται.
Θα προτιμούσα
άλλο να μη σ’ αγαπώ, όλα να τα διαγράψω,
λίγο να σε μισώ, πολύ καιρό να σε ξεχάσω.
Αλλά οι μέρες από τότε που έφυγες
δεν περνούν
ή κυλάνε σε ρυθμό που δεν είναι του τόπου μας.

Και καλωσορίζω την ημέρα που αρχίζει,
για να σε χαιρετήσω όπου κι αν βρίσκεσαι.
Δεν είμαι ο εαυτός μου χωρίς εσένα, είμαι μισός,
κι οι γάτες για να με παρηγορήσουν,
κάνουν στο κεφάλι μου μια παράξενη κόμμωση,
λίγο αρειανή.
Κι όμως η καρδιά μου χτυπά,
κι όμως ζω χωρίς ν’ αναπνέω.

Ποίημα από τη συλλογή 33 φωνές (33 voix), 2002

Shaping the future

Les grands joueurs d’échecs,
depuis la nuit des temps et l’aube des jours,
savent cela : il s’agit,
non pas de croire qu’on va créer une nouvelle partie,
mais de deviner dans laquelle
on se trouve engagé.

Ainsi la forme du futur ne s’invente pas,
elle se retrouve.
Elle ne surprend pas
celui qui s’est laissé prendre par elle.

(μετάφραση)
Shaping the future

Οι μεγάλοι σκακιστές
από τα βάθη των αιώνων και την αυγή των ημερών,
ένα μόνο ξέρουν: το θέμα δεν είναι
να πιστέψεις ότι θα δημιουργήσεις μια νέα παρτίδα,
αλλά το να μαντέψεις σε ποια
είσαι μπλεγμένος.

Έτσι, τη μορφή του μέλλοντος δεν την επινοείς,
την ξαναβρίσκεις.
Και δεν ξαφνιάζει
όποιον πιάστηκε στα δίχτυα της χωρίς αντιστάσεις

**

GUY GOFFETTE 
Γεννήθηκε το 1947 στη βελγική Λορένη. Ζει στο Παρίσι και εργάζεται στις εκδόσεις Gallimard. Ως ποιητής έχει εκδώσει μέχρι σήμερα δεκαπέντε βιβλία. Το 1989 τιμήθηκε με το βραβείο Μαλαρμέ και το 1999 με το Μεγάλο Βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας για το σύνολο του έργου του. Το 2001 εκδόθηκε το πρώτο μυθιστόρημά του «Ένα καλοκαίρι σαν θηλιά» (Un été autour du cou, éd. Gallimard). Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λαγουδέρα (Αθήνα, 2002). Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το 2001 και η ποιητική του συλλογή «Η ζωή της επαγγελίας» (La vie promise, éd. Gallimard, 1991).

L’attente

Si tu viens pour rester, dit-elle, ne parle pas.
Il suffit de la pluie et du vent sur les tuiles,
il suffit du silence que les meubles entassent
comme poussière depuis des siècles sans toi.

Ne parle pas encore. Ecoute ce qui fut
lame dans ma chair: chaque pas, un rire au loin,
l’aboiement du cabot, la portière qui claque
et ce train qui n’en finit pas de passer

sur mes os. Reste sans paroles : il n’y a rien
à dire. Laisse la pluie redevenir la pluie
et le vent cette marée sous les tuiles, laisse

le chien crier son nom dans nuit, la portière
claquer, s’en aller l’inconnu en ce lieu nul
où je mourrais. Reste si tu viens pour rester.

(μετάφραση)
Η προσμονή

Αν ήρθες για να μείνεις, είπε, μη μιλάς.
Φτάνει η βροχή κι ο αέρας πάνω στα κεραμίδια,
φτάνει η σιωπή που τα έπιπλα μαζεύουν
σα σκόνη εδώ και αιώνες χωρίς εσένα.

Μη μιλάς ακόμη. Άκου αυτό που ήταν μαχαίρι
μες στη σάρκα μου: κάθε βήμα, γέλιο που έφτανε από μακριά
το ενοχλητικό γάβγισμα του σκύλου, το χτύπημα της πόρτας
κι εκείνο το τρένο που δε σταματάει να περνάει

πάνω στα κόκαλά μου. Μη μιλάς: δε χρειάζεται
να πεις τίποτα. Άσε τη βροχή να ξαναγίνει βροχή
και τον αέρα εκείνη η πλημμυρίδα κάτω απ’ τα κεραμίδια, άσε

τον σκύλο να φωνάζει τ’ όνομά του μες στη νύχτα, την πόρτα
να χτυπά, να φύγει ο άγνωστος σ’ εκείνον τον έρημο τόπο
όπου θα πέθαινα. Μείνε αν ήρθες για να μείνεις.

Un peu d’or dans la boue

Je me disais aussi : vivre est une autre chose
que cet oubli du temps qui passe et des ravages
de l’amour, et de l’usure – ce que nous faisons
du matin à la nuit : fendre la mer,

fendre le ciel, la terre, tour à tour oiseau,
poisson, taupe, enfin : jouant à brasser l’air,
l’eau, les fruits, la poussière ; agissant comme,
brûlant pour, allant vers, récoltant

quoi ? le ver dans la pomme, le vent dans les blés
puisque tout retombe toujours, puisque tout
recommence et rien n’est jamais pareil
à ce qui fut, ni pire ni meilleur

qui ne cesse de répéter : vivre est autre chose

(μετάφραση)
Λίγο χρυσάφι μες στη λάσπη

Έλεγα και ξανάλεγα στον εαυτό μου: το να ζεις είναι κάτι άλλο
από το να ξεχνάς τον χρόνο που περνά, τις απώλειες
του έρωτα και της φθοράς – αυτό που κάνουμε
από το πρωί ως τη νύχτα: σχίζουμε τη θάλασσα,

σχίζουμε τον ουρανό, τη γη, τη μια σαν τα πουλιά, την άλλη
σαν τα ψάρια ή, τέλος, σαν τους τυφλοπόντικες: αναμοχλεύοντας
τον αέρα, το νερό, τα φρούτα, τη σκόνη· κάνοντας τάχα
καίγοντας για, βαδίζοντας προς, συλλέγοντας

τι; το σκουλήκι μες στο μήλο, τον άνεμο μες στα στάχυα
αφού όλα συνεχώς θα ξαναπέφτουν, αφού όλα θα
ξαναρχίζουν και τίποτε δεν θα είναι ποτέ ίδιο
μ’ εκείνο που ήταν, ούτε χειρότερο ούτε καλύτερο,

και το οποίο αδιάκοπα θα επαναλαμβάνει: το να ζεις είναι κάτι άλλο

*

©Κωνστάνς Δημά