Μαρία Πανούτσου, Συναντήσεις [2]

Ριχάρδου III
Οι σύγχρονες βάσεις για το θέατρο του μέλλοντος ( Σκέψεις )
β΄ μέρος

Πριν συνεχίσω και ολοκληρώσω την εισαγωγή, θέλω να παρουσιάσω ένα στοιχείο από το έργο του Σαίξπηρ Ριχάρδος ΙΙΙ που με οδήγησε γράψω την ενότητα αυτή ‘’ Ριχάρδου III και ‘’οι σύγχρονες βάσεις για το το θέατρο του μέλλοντος‘’.

Το έργο Ριχάρδος ο τρίτος, γράφτηκε περίπου 1591 με 1593 ίσως και προς το τέλος του 1594. Βρισκόμαστε στον 16 αιώνα στα χρόνια δηλαδή που έζησε Σαίξπηρ και που συμπίπτουν με την Αγγλική αναγέννηση.

Μια περίοδος θαυμαστής δημιουργικότητας σε όλους τους τομείς, αλλά και εποχή τρομακτικής βιαιότητας, την οποία βιώνει καθημερινά όχι μόνο ως πράξη βίας μεταξύ των πολιτών αλλά και ως θέαμα. Ας θυμηθούμε λίγο στην εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ανάλογα θεάματα -βασανιστήρια, με θύματα άλλοτε θρησκειών, εθνοτήτων, αιχμαλώτων, όλοι εχθροί της Ρώμης, που βασανίζονται όχι κρυφά αλλά φανερά μπροστά στα μάτια του λαού. Το ίδιο συναντάμε και στο νησί, την Βρετανία στα χρόνια του Σαίξπηρ.

Μίλησα στο πρώτο μέρος του αφιερώματος για την σχέση του Μακιαβέλι* και γενικότερα την επίδραση της Ιταλίας στην διαμόρφωση του πολιτισμού την εποχή εκείνη στην Αγγλία και ιδιαίτερα στον Σαίξπηρ. Ο Σαίξπηρ όμως δεν χρειαζόταν μόνο το υλικό αυτό που ερχόταν από βιβλία, ή ανθρώπους, ή ακούσματα. Η καθημερινότητά του, έχτιζε τον κόσμο για τον οποίο μίλησε τόσο εύστοχα. Πιστεύω επίσης πως αν και οι επιρροές είναι πολλές από την Ιταλία και την Γαλλία. η δραματουργία και η τέχνη στην Αγγλία που αναπτύχθηκε γενικότερα, ξεχωρίζουν. Το πνεύμα της πλατύτερο, πιο οικολογικό, πιο πλούσιο στις ψυχολογικές αναλύσεις και με την ανάλογη τεχνική που καλύπτει τις απαιτήσεις της αρμονίας- την εποχή εκείνη χαρακτηριστικό γνώρισμα και ζητούμενο στην τέχνη. Αυτό το τελευταίο σχόλιο είναι μια πολύ προσωπική δική μου άποψη.

Το Ιστορικό δράμα Ριχάρδος ο τρίτος, ανήκει στην τετραλογίας Ερρίκος ο στ΄ πρώτο, δεύτερο και τρίτο μέρος γραμμένο γύρω στα 1951-53.

Η Άνοδος και η πτώση της εξουσίας είναι τα θέματα των έργων αυτών. Η πιο ταπεινή και φιλοσοφημένη πλευρά του ανθρώπου που εμφανίζεται με την πτώση και η αδέκαστη αλλά και με γεμάτη συμβιβασμούς πλευρά του όταν νοιώσει ότι μπορεί να εξουσιάζει και να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες του, οι οποίες αυξάνουν καθώς αυξάνει και η εξουσία του. Με το ιστορικό δράμα ( τραγωδία) ο Σαίξπηρ ξεχωρίζει ως δημιουργός – δραματουργός και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η χαρακτηριστική του συμβολή στο Αγγλικό θέατρο.

Το συγκεκριμένο έργο αν και είναι ιστορικό δράμα – το αποκαλούν και τραγωδία γιατί ο κεντρικό ήρωας ο δούκας του Γκλόστερ, ο μετέπειτα Ριχάρδος ο ΙΙΙ, κατέχει – έχει – όλα τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα.

Ο Σαίξπηρ στην ποίηση του, στα σονέτα του, εκφράζει πιο πολύ τον εαυτόν του τον μικρόκοσμο της ζωής του, τι το τρέφει, τι τον ευχαριστεί. Με τα θεατρικά του έργα αγγίζει και εξερευνά την ανθρώπινη φύση γενικότερα, το χτίσιμο της και τα επίπεδα της κοινωνίας, την σχέση του ανθρώπου με τον κλειστό χώρο- έξω από την φύση- παλάτι, εκκλησία, οικία και πως ανταποκρίνεται- αντιδρά- πια η φύση ως συναίσθημα ενοχής, υπεροχής, φόβου αλλά και πως αντιδρά σε συνεργασίες και δολοπλοκίες. Μια εικονογράφηση της κοινωνίας και της ομαδικής συλλογική ζωής, πάντα όλα αυτά, κεντημένα στο καμβά της οικονομικής πραγματικότητας.

Ο Σαίξπηρ δεν διχάζεται με τις δύο αυτές πλευρές στην τέχνη του. Διαχωρίζει τις ατομικές χάρες της ζωής, από την τραγικότητα της ζωής που εμφανίζεται από την στιγμή που ο άνθρωπος εισέρχεται στο πεδίο της μάχης, της δράσης, και στην επιλογή των μεγάλων αποφάσεων. Εκεί η ζωή μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι επικίνδυνο, όχι μόνο για τους πρωταγωνιστές, άλλα οι επιπτώσεις της δράσης αυτής, φτάνουν μέχρι τον λαό μιας χώρας. Οι μεμονωμένες περιπτώσεις ευαισθησίας της εξουσίας για το καλό του συνόλου, εμφανίζονται ως εξαιρέσεις,

Αυτός ο διαχωρισμός προαναγγέλλει τον σύγχρονο κόσμο, ακόμη από την εποχή της Αναγέννησης. Καλλιεργήθηκε από τον Σαίξπηρ συνειδητά με το θεατρικό του έργο και με την αντίστιξη που εμφανίζεται στην προσωπική του ποίηση. Χαρακτηριστικά: Η αυτοπειθαρχία στο στίχο και στο περιεχόμενο, η ελευθερία που όμως απέχει από την ελευθεριότητα, η αυστηρότητα που σχεδόν αναγνωρίζει στον διαχωρισμό, το απαραίτητο στοιχείο για την βιολογική και κοινωνική επιβίωση του ατόμου.

Στο έργο Ριχάρδος ο τρίτος, όλα οδηγούν σε έναν και μόνο άνθρωπο, ίσως μαζί με τον Άμλετ το πιο ανθρωποκεντρικό έργο του Σαίξπηρ. Αν και στον Άμλετ έχουμε την ενσάρκωση του καλού εδώ έχουμε με τον Γκλόστερ, την απόλυτη ενσάρκωση του κακού, του απόλυτου δαίμονα και την ανάγκη της απόλυτης κάθαρσης. Έχει ενδιαφέρον να δούμε στην αρχή του έργου, πως δικαιολογεί τον εαυτόν του, για την επιλογή του στο απόλυτο κακό.

* Ο Νικολό Μακιαβέλι 1469 – 1527) ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός, ιστορικός, ανθρωπιστής και συγγραφέας της περιόδου της Αναγέννησης

Συνεχίζεται

Διαβάστε ὀλα κείμενα της Μαρίας Πανούτσου →