Χριστίνα Καράμπελα «Κρυπτόλεξο» -Κριτική παρουσίαση του βιβλίου ‘Η ιστορία της Σ.’

Αρχείο 03/06/2016 –Χρύσα Φάντη, «Η ιστορία της Σ.» Εκδ. Γαβριηλίδης, 2016 Σελ. 309

Η ιστορία της Σ. είναι ένα κρυπτόλεξο οργανωμένο σε έξι βήματα που ξετυλίγεται στην Ερεσό, στην Αθήνα και στο Παρίσι από το 1950 έως το 1970. Μόνο όταν φτάνεις στο πέμπτο βήμα σου δίνεται το κλειδί. Μάλιστα στην πρώτη σελίδα του βιβλίου, όπου περιγράφεται το Γενεαλογικό δέντρο των ηρώων υπάρχει ένας αστερίσκος και μια υποσημείωση «τα στοιχεία αφορούν δεδομένα της Σ. πριν την επιστροφή της στην Ερεσό». Αν συνδυάσεις το γεγονός ότι το πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου τιτλοφορείται Ερεσός με την παραπάνω υποσημείωση ανακαλύπτεις πως το πέμπτο κεφάλαιο είναι αυτό που ξεκλειδώνει το κρυπτόλεξο. Η Φάντη σε προσκαλεί στην επίλυση ενός δαιδαλώδους και γοητευτικού γρίφου από την πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου και υπομειδιά κρυμμένη πίσω από τον αστερίσκο της γιατί ξέρει πολύ καλά πως ακόμα και αν ο αναγνώστης διαβάσει την υποσημείωση, μάλλον θα την προσπεράσει. Η ύπαρξη αυτής της υποσημείωσης στην πρώτη σελίδα σε συνεργασία με τη συγγραφική persona της Φάντη εγκαινιάζουν ένα παιχνίδι υπονόμευσης της συνέχειας και της συμβατικής αφηγηματικής ροής και προαναγγέλλουν την ασυνέχεια και τον κατακερματισμό ως βασικές δομές του ψυχισμού της ηρωίδας και του γλωσσικού ορίζοντα του βιβλίου.

ΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ
Στο πρώτο κεφάλαιο (ΦΙΝΙΤΟ) η αυλαία ανοίγει στην Ερεσό για να συναντήσουμε μια μάνα νεκροζώντανη, έναν θείο δυνάστη-θύτη και την ορφανή-θύμα Σ. Η νεκροζώντανη μάνα της Σ. τη γεννά στον αφρό της θάλασσας. Ο θείος θύτης την κακοποιεί. Η Σ. σπάει σε κομμάτια. Η Σ., η Σοφία, η Σουτ είναι άραγε το ίδιο πρόσωπο; Η ενότητα της Σ. σπάει όχι μόνο μέσα από τα πολλαπλά προσωπεία της αλλά και μέσα από την ίδια τη γλώσσα. Η Φάντη διαμελίζει την ενότητα της ηρωίδας της, άλλοτε χρησιμοποιώντας πρώτο, άλλοτε δεύτερο, άλλοτε τρίτο, άλλοτε δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο. Δεν είσαι σίγουρος ποιος μιλάει τελικά στο πρώτο κεφάλαιο, διαισθάνεσαι την ύπαρξη ενός μυστικού αφηγητή που όμως μπλέκεται με τη Σ. και τις αντανακλάσεις της.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, (ΦΛΑΣ ΜΠΑΚ), η Μισέλ, καλλιτέχνης και αυστηρή μητέρα, επιχειρεί να ανακαινίσει την πανσιόν στην Ερεσό. Η ατμόσφαιρα του σπιτιού μυρίζει θάνατο, γεμάτη από φαντάσματα αδικαίωτα και η θάλασσα που λιμνάζει μπροστά του έχει τη μυρωδιά του βούρκου. Η βαριά σκιά του προγόνου που αυτοκτόνησε και η καλοκαιρινή άπνοια σε κάνουν να μοιράζεσαι με τους ήρωες της ιστορίας μια κοινή αίσθηση ασφυξίας. Παρότι και σε αυτό το κεφάλαιο δεν μπορείς εύκολα να αποδελτιώσεις τα προσωπεία της Σ., η υλική τους υπόσταση πυκνώνει, από αντανακλάσεις και φάσματα που έμοιαζαν στο πρώτο κεφάλαιο, τώρα αντιλαμβάνεσαι πως ο μυστικός αφηγητής είναι υπαρκτό πρόσωπο και παράλληλα γίνεται μια πρώτη αναφορά σε δίδυμες αδελφές. Η κακοποίηση της Σ. συνεχίζεται μα ίσως κάπου να υπάρχει μια δίδυμη ύπαρξη να μοιραστεί το βάρος της.

Στο τρίτο κεφάλαιο (ΜΕΤΑΒΑΣΗ), η Σ. κατεβαίνει στην Αθήνα φιλοξενούμενη της Μισέλ και του Ίωνα για να σπουδάσει σε κολέγιο/οικοτροφείο. Ως αντανακλάσεις της Σ. στο κεφάλαιο αυτό λειτουργούν μια επινοημένη ασώματη φίλη της και η Κάτια κόρη του Ίωνα και της Μισέλ. Μια επινοημένη και μια υπαρκτή αντανάκλαση λοιπόν. Το κεφάλαιο μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους. Είτε αγνοώντας ότι η Κάτια είναι δίδυμη αδελφή της Σ., είτε έχοντάς το ανακαλύψει. Αν συμβουλευτείς στο σημείο αυτό το γενεαλογικό δέντρο των ηρώων της πρώτης σελίδας, ανακαλύπτεις πως από τα γυναικεία πρόσωπα, μόνο η Κάτια (κόρη της Μισέλ και του Ίωνα) δεν έχει παρουσιαστεί (ακόμα) στην ιστορία. Σε κάθε περίπτωση εδώ ο μυστικός αφηγητής και άυλος ακροατής, αν δεν έχεις λύσει ακόμα το γρίφο, ή η Κάτια, αν τον έχεις λύσει, θυμίζει περισσότερο υπαρκτό πρόσωπο παρά αντανάκλαση του τραυματισμένου μυαλού της Σ.

Στο τέταρτο κεφάλαιο (ΠΑΡΙΣΙ) η Σ. πηγαίνει στο Παρίσι για σπουδές και φιλοξενείται από το θείο της Κίμωνα και το ξάδελφό της Λου. Εκεί η ακυρωμένη και κακοποιημένη της σεξουαλικότητα εκφράζεται σε δυσπαρευνία και η ιστορία της ενδοοικογενειακής και αιμομικτικής βίας για μια ακόμη φορά επαναλαμβάνεται.

Στο πέμπτο κεφάλαιο( ΕΡΕΣΟΣ), κεφάλαιο κλειδί του κρυπτόλεξου, η Σ. επιστρέφει στην Ερεσό για να προλάβει τον Θόδωρο, θείο-θύτη της στα τελευταία του και να ανακαλύψει την αλήθεια για το ποιος ήταν ο πατέρας της καθώς και για την ταυτότητα της δίδυμης αδελφής της.

ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Μετά την αποκάλυψη του γρίφου στο πέμπτο κεφάλαιο και την ολοκλήρωση της πρώτης ανάγνωσης της ιστορίας της Σ, σε καταβάλει η έντονη επιθυμία να ξαναρχίσεις από την αρχή. Γιατί έχεις μολυνθεί από τη γοητεία και τα τερτίπια της απόκρυψης, του μυστικού, των παθημάτων της γλώσσας και επιθυμείς να εντρυφήσεις. Η γλώσσα της Φάντη υποφέρει, υφίσταται τα δεινά της εγκατάλειψης, της έλλειψης αγάπης, της έλλειψης έρωτα, του κανιβαλισμού και της αιμομιξίας. Σε υπνωτίζει, είναι έκκεντρη, δεν σε αφήνει να αποκαλύψεις τους πυρήνες της. Είναι μια γλώσσα γεμάτη ερωτήσεις και ερωτηματικά. Η χρήση του ερωτηματικού είναι σχεδόν ισόποση με την τελεία και το κόμμα. Οι δε απαντήσεις που η Φάντη δίνει στις αμέτρητες ερωτήσεις με τις οποίες κεντάει το κείμενό της, λειτουργούν περισσότερο ως αντιπερισπασμοί μια και κρύβουν αντί να αποκαλύπτουν. Η γλώσσα της εκπέμπει αρώματα μετάλλου, ονείρου και φάρσας. Είναι μια γλώσσα ιδιοσυγκρασιακή, μοντέρνα και πληθωρική. Πρόκειται για ένα μεταμοντέρνο και απαιτητικό μπαρόκ που σε υποτάσσει και σου δίνει μαθήματα για το τι σημαίνει η συναισθηματική κατάσταση του ήρωα να μετατρέπεται σε γλωσσική φόρμα. Αυτά μέχρι την δεύτερη ανάγνωση. Η πρόσκληση/πρόκληση δεν σταματά όμως εκεί. Με το που διαβάζεις την τελευταία φράση του επιμέτρου «ακούει πάλι την τσιρίδα του βρέφους» που συνδέει απευθείας τον επίλογο με την έναρξη της ιστορίας «ένα μωρό μπήγει αίφνης μια τσιρίδα» σου γεννιέται η επιθυμία να διατρέξεις για τρίτη φορά την ιστορία της Σ., για άλλο λόγο αυτή την φορά, για να απολαύσεις τη συνομιλία του κειμένου με τα αποσπάσματα από την κόλαση του Δάντη, τους Ψαλμούς του Δαυίδ, τον Κάφκα, τον Χούλιο Κορτάσαρ, τον Ελφρίντε Γέλινεκ, την Τζένη Έρμπενμπεκ, τον Ηλία Βενέζη και την Μαργαρίτα Καραπάνου.

Το βιβλίο το διάβασα δύο φορές και το διέτρεξα μια τρίτη. Στην πρώτη για την πλοκή και για να λύσω το γρίφο. Στη δεύτερη για τη γλώσσα και στην τρίτη για τη συνομιλία με το Δάντη, τους ψαλμούς του Δαυίδ, τον Κάφκα, τον Κορτάσαρ, την Γέλινεκ, την Έρμπενμπεκ, το Βενέζη και την Καραπάνου. Σύμφωνα με τον Ουμπέρτο Έκο «η διακειμενική ειρωνεία, δηλαδή η άμεση παράθεση από άλλα διάσημα κείμενα είναι μια από τις τυπικές τεχνικές του μεταμοντερνισμού.»

Η ιστορία της Σ. είναι μια μεταμοντέρνα ιστορία αιμομιξίας, μια ιστορία που γράφεται με τη γλώσσα του ανείπωτου. Τι παθαίνει η γλώσσα όταν η μνήμη ακυρώνεται; Τι παθαίνει η γλώσσα όταν η ψυχή απωθεί; Tι παθαίνει η γλώσσα όταν αναγκάζεται να κρύψει αυτά που την πονάνε; Τι παθαίνει η γλώσσα όταν δεν έχει υποκείμενο, όταν το υποκείμενο είναι κομματιασμένο; Η ασώματη, η Σοφία, η Σουτ, η Κάτια είναι εαυτοί που χρειάστηκε να επινοηθούν και να αποκαλυφθούν, για να αντέξει η Σ. τη βία, την ορφάνια, το βιασμό, την κακοποίηση, την αιμομιξία, την έλλειψη αγάπης.

Η ιστορία της Σ. είναι μια αναζήτηση της αλήθειας, μια αγωνιώδης προσπάθεια για μετάβαση από το επινοημένο στο υπαρκτό, από το διχασμό στην ένωση, από τη συναισθηματική νέκρωση στην αγάπη.

Αν τελικά η Σ. θα τα καταφέρει να μεταβεί από το επινοημένο στο υπαρκτό, αν θα καταφέρει να προχωρήσει από τη συναισθηματική νέκρωση στη αγάπη για τη δίδυμη αδελφή της, μένει αναπάντητο.

Η Φάντη λατρεύει τον αντιπερισπασμό, βάζει ερωτήσεις για να μην τις απαντήσει. Αυτό άλλωστε δεν κάνει η τέχνη; Αντιπερισπασμό δεν κάνει η τέχνη στο φόβο του θανάτου;

Θα ήθελα να κλείσω με μια ακόμα φράση του Ουμπέρτο Έκο και νομίζω η Χρύσα θα συμφωνήσει μαζί του : «Η λογοτεχνία δεν έχει ως μοναδικό της σκοπό να διασκεδάζει και να παρηγορεί τους ανθρώπους. Αποβλέπει επίσης στο να προκαλεί και να εμπνέει τους ανθρώπους να διαβάσουν το κείμενο δυο φορές, ίσως πολλές φορές επειδή θέλουν να το καταλάβουν καλύτερα. Η χρήση μεταμοντέρνων τεχνικών δεν είναι ένα ελιτίστικο καπρίτσιο αλλά ένας τρόπος να δείχνει κανείς σεβασμό στη νοημοσύνη του αναγνώστη.»

Ευχαριστώ από ψυχής τη Χρύσα και την ιστορία της Σ. όχι μόνο για την υψηλή λογοτεχνική στάθμη αλλά και για την αναγνωστική πρόκληση που μας χάρισε.

©Χριστίνα Καράμπελα –Το κείμενο αυτό διαβάστηκε από την συγγραφέα του στην παρουσίαση του βιβλίου στο Αίθριο των εκδόσεων Γαβριηλίδης (Μάη 2016). Η Χριστίνα Καράμπελα είναι κοινωνιολόγος και συγγραφέας των μυθιστορημάτων: «Τέσσερεις εποχές, τέσσερεις καιροί», εκδ. Πόλις, 2014 , και «Ο ψίθυρος της Ευδοκίας», εκδ. Πόλις, 2015.