Σωτήρης Παστάκας -Αποκαΐδια: Η λογοτεχνία ως πεδίο βολής

Αρχείο 23/06/2017

Κριτικός σημαίνει σκοπευτής. Ένας καλός σκοπευτής, ζει σε συνάρτηση του όπλου του και του στόχου. Ο στόχος, αναπόσπαστο κομμάτι του καλού κριτικού, στις μέρες μας είναι διαρκώς υπό αναζήτηση. Οι σημερινοί κριτικοί, έγραφε η Βιρτζίνια Γουλφ το 1930, μοιάζουν με τους σκοπευτές των εμποροπανηγύρεων: μέσ’ στη βιασύνη τους να οπλίσουν και να στοχεύσουν, τα παρελαύνοντα φερ’ ειπείν ελεφαντάκια, ρίχνουν τις περισσότερες φορές στον “γάμο του Καραγκιόζη”. Η σκοποβολή τους, λόγω της υπερβολικής ταχύτητας της σύγχρονης λογοτεχνικής υπερπαραγωγής, μοιάζει δυστυχώς με τις βολές στρατιωτικής μνήμης. Οι έφεδροι όλων των εποχών ενθυμούνται πολύ καλά τις περιπετειώδεις εκείνες “ασκήσεις βολής”, όταν έριχναν με το αληθινό Μ1 σε ψεύτικους στόχους, “ψαρωμένοι” κι ανεκπαίδευτοι. Οι κριτικοί μοιάζουν πολύ μ’ εκείνα τα συμπαθητικά φανταράκια: πράγματι τους βλέπουμε να χρησιμοποιούν τα όπλα τους χωρίς να γνωρίζουν πως να τα δέσουν και πως να τα λύσουν. Δεν γνωρίζουν τα όπλα τους, δεν έχουν καμιά εξοικείωση μαζί τους. Τα παίρνουν έτοιμα, από ‘δω κι από ‘κει, αναμασώντας κάποιες αναφομοίωτες επιστημονικές θεωρίες, κι οπλίζουν, σκοπεύοντας τον διαρκώς μετακινούμενο στόχο της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Δεν ξαφνιάζει λοιπόν, αν τα περισσότερα από τα πυρά τους είναι άσφαιρα. Με ανύπαρκτο τις περισσότερες φορές εξοπλισμό και πενιχρά αποθέματα, αντί για λαγούς χτυπάνε πετραχήλια. Άλλες βολές τους χάνονται στο αέρα, κι άλλες σκανε δυο μέτρα μπροστά από τα πόδια τους, σηκώνοντας τη σκόνη σύννεφο. Η σκόνη, φίλοι μου, μας τυφλώνει. Κλείνουμε τα μάτια, χάνουμε το οπτικό μας πεδίο κι όπως οι τυφλοί εμπιστευόμαστε τον πρώτο περαστικό που θα μας περάσει στο απέναντι πεζοδρόμιο. Οι κριτικοί σήμερα, είναι η προσωποποίηση του Λαζαρίλλο ντε Τόρμεθ, που δεν διστάζει έναν τυφλό άνθρωπο όσο κι αν του αξίζει ένα παρόμοιο είδος τιμωρίας, να τον ρίξουν με το κεφάλι πάνω σε κάποια κολώνα φωτεινού σηματοδότη.

Γιατί μπαμπά, βλέπω τόσους αναγνώστες με σπασμένα κεφάλια; Είναι οι κριτικοί γιε μου, που τους τακτοποίησαν.

Γιατί μπαμπά, βλέπω τόσους συγγραφείς διάτρητους από σφαίρες; Είναι οι κριτικοί γιε μου, που τους πυροβόλησαν.

Όπως και να το κάνουμε, οι κριτικοί σήμερα είναι υποχρεωμένοι να καταναλώνουν μία τεράστια ποσότητα βιβλίων, κι από όλους αυτούς τους τόνους τυπωμένου χαρτιού μερικές φορές καταφέρνουν να σώσουν μια φράση, μια ιδέα, μια εικόνα ώστε να μας δώσουν την δυνατότητα να προχωρήσουμε όλοι μας λίγο πιο πέρα. Περισσότερο από σκοπευτές στη σημερινή εποχή της γιγαντιαίας υπερπαραγωγής, οι κριτικοί μου φαίνεται πως μοιάζουν με τον Χάντα: τον ήρωα του Μπόχουμιλ Χράμπαλ, που πάλευε μέσα στη “θορυβώδη του μοναξιά”, να φτιάχνει όμορφες μπάλες από χρησιμοποιημένο χαρτί προς ανακύκλωση. Ο Χάντα, που έγινε “μορφωμένος” παρά τη θέλησή του, προσπαθούσε με την μηχανική του πρέσα να κατασκευάζει διαφορετικές κάθε φορά μπάλες πολτοποιημένου χαρτιού, περισώζοντας εδώ κι εκεί κάποια φράση. Αυτή την άχαρη δουλειά δεν κάνουν σήμερα και οι κριτικοί; Είναι εργάτες σαν τον Χάντα, πολτοποιούν χιλιάδες τόνους από τυπωμένες σελίδες για χάρη μας, κι όταν καταφέρνουν να περισώσουν κάτι, αυτό είναι προς όφελος όλων μας.

Μην πυροβολείτε τους κριτικούς.