στάχτες

Δήμητρα Κουβάτα, Καθαρό οινόπνευμα, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2020

Φερτά υλικά και Έως την πέτρα οργωμένα

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της νέας ποιητικής συλλογής της Δήμητρας Κουβάτα ανακαλύπτω μια υπερρεαλιστική γιορτή με πρωταγωνιστές τα σύμβολα και την τεχνική. Μια τεχνική που φέρει την υπογραφή της. Τα σύμβολά της σηματοδοτούν τη θλίψη, καθώς επιδιώκει την κάθαρση με λόγο κρυπτικό, μα επιτηδευμένο, ξεδιπλώνει λεξιλαγνικά την ποιητική της οικονομία. Κάθε της λέξη φέρει σημαίνοντα που ακουμπούν βαθιά τις ρίζες της ύπαρξης. Στους στίχους της Κουβάτα αντιμάχονται η γυναίκα και η κόρη που πλάστηκε από χώμα ελληνικό. Η φύση εμπλέκεται στα σημαινόμενα της Κουβάτα ως φυσική προέκταση όπου τα σύμβολα ξεδιπλώνουν ψυχαναλυτικά το κουβάρι της ποίησής της. Η Κουβάτα χαράζει τη δική της υπογραφή, καθώς ξεδιπλώνει την ποιητική της φλέβα. Ο λόγος της φέρει τις ιδιότητες του οίνο-πνεύματος. Πλούσιος μα αυστηρά περιεκτικός, γίνεται δρόμος, ενώ κατά την αμφίδρομη πορεία του εμπλουτίζεται από ιδιώματα. Κινείται μεταξύ του αστικού τοπίου και της ελληνικής υπαίθρου, […] «Και να μυρίζει έλατο/Και να βαράει ο γύφτος το βιολί μα κουρνιαχτός να μην σηκώνεται.».Την σεργιανά στο Πήλιο κι από την Πρέβεζα στο Μεσολόγγι για να την οδηγήσει στην ωριμότητα.

Το Καθαρό οινόπνευμα αποτελείται από δύο ενότητες: Φερτά υλικά και Έως την πέτρα οργωμένα τις οποίες ενώνει η γυναικεία φωνή. Στο ποιητικό σύμπαν των Φερτών υλικών της Κουβάτα δεν χωρούν παρανοήσεις. Καταφέρνει να γίνεται σχεδόν σαφής, υπερρεαλιστικά κρυπτική ούσα, καθώς σαν μάνα, γυναίκα, κόρη κυρίως πενθεί. […] «στην πόρτα/μια μυρωδιά από κλειστό κουτί με περίμενε.»

Ο έρωτας, «υπέρ ανάπαυσης/ των ανιόντων εραστών ό,τι ζεστό θυμάμαι/(τον στεναγμό, τη μυρωδιά και τη μικρή συνήθεια…» ο γάμος, η αστική ένωση, η πατρώα γη, το πένθος. «Στη μέση να σπρώξω του σπιτιού/τραπέζι καρυδένιο/και τις καρέκλες αδειανές αραδιαστές στο πλάι;» Μάνα, κόρη, γιος και πατέρας. Η ποίηση της Κουβάτα έχει πολλά πρόσωπα και η ποιήτρια και ποιητής γίνονται ένα. «Με τούτο θα σε σφάξω κακομοίρα μου.[…] αναδύεται το κοινωνικό στερεότυπο της κόρης, ενώ σε εφτά μόλις στίχους απόσταση γεννιέται ο ποιητής, […] «Μ’ αυτά είναι που γίνονται οι ποιητές,/εν τέλει/αυτοί που είναι.» 

«Υποκείμενο στο φύλο αλλά και υποκειμενοποιούμενο (καθιστάμενο υποκείμενο) από το φύλο», γράφει η Butler¹. Το ποιητικό σύμπαν της Κουβάτα δεν φείδεται αιχμών όσον αφορά τις έμφυλες ταυτότητες. […] «Παιδιά σαν τα καρπούζια, λες εν παρατάξει,/με το ευμέγεθες μπροστά,/πιο πίσω τα αποφόρια./Τα θήλεα για δόσιμο/τα άρρενα για φάγωμα.», θα πει δικαιώνοντας τον τίτλο της δεύτερης ενότητας.

Η αφήγηση της Κουβάτα αναζητά το μέσον για να αναρριχηθεί και το βρίσκει στο πρόσωπο του Άλλου. Η «αιώνια» αντιπαλότητα ανιχνεύεται στην ποίηση της Κουβάτα δηλώνοντας πως η μάχη των φύλων δεν έχει νικητή. Στους στίχους της κατοικεί μια δήλωση και μια διαμαρτυρία. Οι στίχοι της υποδεικνύουν το Άλλο, άλλοτε αντιμαχόμενη με συγκατάβαση τα στερεότυπα, […] «Ας πούμε καθ’ οδόν πως βρίσκεσαι./Κι εκείνος ο συνδυασμός ο μια/στα χίλια είσαι./Γιος μαζί και πατέρας/…» και άλλοτε υψώνοντας το ανάστημα της θηλυκής της ύπαρξης. […] «Δεν θέλω ως και στον ύπνο σου/το κάθαρμα που είσαι να θυμίζεις.»

Η ποίηση της Κουβάτα περιέχει την αρχιτεκτονική της συμπύκνωσης, της συμπερίληψης μέσα στην πυκνότητα του λόγου. Το παρελθόν αντιμάχεται το μέλλον, ενώ η ποιήτρια μ’ ένα παράπονο σαν μοίρα, σαν γυναίκα, σαν σιωπηλή οργή υψώνει διαμαρτυρία, παλεύοντας με τη κοινωνική και ψυχολογική κατασκευή του γυναικείου λόγου. […] «τα σαββατόβραδα με πρόσχημα/στο τρίτο ουίσκι θα εμφανίζομαι. Πάντα αιφνίδια.», και η κόρη, γυναίκα πια, θα στέκεται […]«την κρίσιμη ώρα/στο απέναντι σου πεζοδρόμιο. Στις αφηγήσεις για των μηρών το in media res κάπου στο μπαρ θα υπερίπταμαι. Από Δευτέρα/κάτω από τα τονισμένα bold, τις υψηλές τιμές/στις εξετάσεις των γιατρών τα καρδιογραφήματα/κι εγώ θα σου μαυρίζω,/όπως από τη φέρμα σου/η πάπια η κρυμμένη στα ζαχαροκάλαμα.»

Από τους στίχους της ποιήτριας δεν λείπει ούτε το υπερκείμενο, […] «Σ’ ακούμπησα στο γόνατο/όπως οι αυστηρές βασίλισσες εκλιπαρούν/ ομηρικοί ικέτες.», ενώ το Άλλο αφηγείται, σαν άλλος Οδυσσέας, και ομολογεί την αδυναμία του μπροστά στη θηλυκότητα. […] «Εκεί όμως κυρτός που στάθηκα/με θέρισε ο πυρετός/άραγε πως σήμερα να ανέδιδε/το άχραντο/βασιλικό σου/αιδοίο.» Η Κουβάτα επιστρέφει. Γίνεται η γυναίκα του σήμερα^. τολμά και υμνεί τη θηλυκή φύση.  Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην ποιητική της Κουβάτα. Κάθε της στίχος δομείται αρχιτεκτονικά. Η ποίησή της πατά τα γήινα πόδια της στέρεα στη γη ακόμα κι όταν ονειρεύεται, «Χειμωνιάτικο φρούτο/στη φλούδα σου/να ’μια./Με το νύχι/σαν πιέσεις τη σάρκα./Παντού/να πετούν πουλιά πορτοκαλιά.»

Τα σύμβολα της Κουβάτα διακειμενικά προβάλουν σαν σε απόηχο τον προδομένο έρωτα. Πρότερες αναγνώσεις εγγράφονται και οι στίχοι της δανείζονται το μέτρο τους από την παράδοση μα κι από έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Έως την πέτρα οργωμένα τα τρίστρατα κι ο χαρακτήρας της, μια κόρη που ωρίμασε, θα πει: «Ότι είχα για σένα στο δισάκι μου/το ξόδεψαν τα τρίστρατα/μαντεύοντας τα ξέφωτα/που έρχονταν σε σένα.[…] Ο δράκος έγινες/και μόνο σκόρδο πια μυρίζεις. Το παραμύθι το φονέψαμε.»

Η Μήδεια συνομιλεί με τη γυναίκα τού σήμερα. […] «Πάχυνα λίγο/το βραχιόλι με πονά, το μπράτσο σημαδεύει…» αφηγείται η σύγχρονη Μήδεια μετρώντας τις συλλαβές της δακτυλικά, καθώς το σύμβολο του γάμου κλονίζεται και το θηλυκό προειδοποιεί. […] «Μέγγενη απόψε το βραχιόλι μου.» Τις ματαιωμένες προσδοκίες κεντά με τα σύμβολά της η Κουβάτα, ενώ ταυτόχρονα δίνει ένα βήμα στη συναίνεση για άλλη μια φορά, ενοχοποιώντας ταυτόχρονα το Άλλο. Για την Κουβάτα αυτός ο πόλεμος δεν έχει λήξει. Ό,τι στερεότυπο, καθώς επανεγγράφεται το στηλιτεύει.  […] «σαν να ’μουνα πουλί, το τύλιξε το πόδι μου,/μ’ έσυρε σαν δαμάλα, σα να ’μουν σκλάβα του, με μάρκαρε.» Η ποιήτρια ως σύγχρονη Μήδεια αναλογίζεται αφήνοντας αιχμές…:

Και μέδομαι: πουλί, σκλαβί, δαμάλι από τη μια
το δέρας, το καράβι, ένα βραχιόλι από την άλλη.
Δεν βγάζουνε σωστό λογαριασμό.

Λείπεις, πολύ Ιάσονα, στα ξένα κρεβάτια.
Και δεν ευθύνομαι εγώ, γι’ αυτό που θα προκύψει 

____________
¹Σώματα με σημασία, (Butler, 2008)

*

©Κατερίνα Παπαδημητρίου

✿