Μαρία Δαλαμήτρου, Αποθησαυρισμένα ―από τον Κωνσταντίνο Λουκόπουλο

Μαρία Δαλαμήτρου, Αποθησαυρισμένα, ΑΩ εκδόσεις, 2021

ΕΝΑΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ – η συντριπτική επέλαση του Χρόνου

Η ποιητική συλλογή της Μαρίας Δαλαμήτρου, Αποθησαυρισμένα, εκδόσεις ΑΩ, 2021, είναι το δεύτερο ποιητικό της βιβλίο. Η πρώτη της συλλογή με τίτλο Προτελευταία Εποχή, εκδόσεις ΑΩ, 2010, έχει προηγηθεί. Ενδιαμέσως, έχουν μεσολαβήσει και έχουν ακολουθήσει, συμμετοχές σε συλλογικά έργα μα και ατομικές συλλογές διηγημάτων.

ο τρόπος η καβαφική επίγευση

Η συλλογή αποτελείται από σαράντα οκτώ ποιήματα τα οποία παρατίθενται δίχως διαχωρισμό σε ενότητες, έχοντας ως μοναδική αποδελτιωτική λογική την αντιστοίχιση προς τα γράμματα της αλφαβήτου (δυο ποιήματα για έκαστο γράμμα). Έτσι ξεκινώντας από το ποίημα ΑΛΠΙΚΟ και καταλήγοντας στο ποίημα ΩΣΤΟΣΟ διατρέχουμε ενδιαμέσως ένα σύμπαν ποιητικής που απλώνεται επί αναρίθμητων επιρροών και διακειμενικών παραπομπών αντλώντας εξ αυτών αιτίες κι αφορμές και το οποίο αναπτύσσεται σαν ποτάμι παρασύροντας Σχολές, Τεχνοτροπίες, Ρεύματα κλπ. Αν έπρεπε αναγκαστικά να απομονώσουμε μια αισθητική μανιέρα, θα λέγαμε ότι αυτή είναι ένας επιλεκτικός εκλεκτικισμός – δίχως εμμονές κι ανασταλτικές αδράνειες στη χρήση του – ο οποίος έχει χωνέψει τα είδη, έχει ακονίσει τα γλωσσικά εργαλεία του κι εμφανίζεται πανέτοιμος να ριχθεί στην (ποιητική πάντα) μάχη. Ταυτόχρονα, ας υπογραμμίσουμε από την αρχή, ότι όποια κι αν είναι η μανιέρα αυτή, ξέρει σίγουρα να κελαηδάει. Διότι κυρίαρχο μέλημα σε όλο το εύρος της συλλογής είναι η αίσθηση του μέτρου που άλλοτε παράγει ποιήματα σαν χορικά αρχαίας τραγωδίας, άλλοτε σαν δημοτικά ενορχηστρωμένα σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (ΚΕΡΚΟΠΟΡΤΑ), άλλοτε μακροπερίοδα σεφερικά αποφθέγματα, άλλοτε καβαφικές δοκιμές, κοκ, που ενίοτε υποκύπτουν στην ομοιοκαταληξία, παίζουν με τα είδη, από χαικού (ΝΩΡΙΣ) ως παντούμ (ΞΕΛΕΥΘΕΡΙΑ), σε κάθε φόρμα όμως, που τη φορούν σαν γάντι, επιτυγχάνουν την απόλυτη μουσικότητα. Αν εξαιρέσουμε τον αίολο χαρακτήρα της γραφής της και το φως που εκπέμπεται δευτερογενώς, (στοιχεία που τη διαφοροποιούν αισθητικά) θα έλεγα ότι η μετρική της οργάνωση, θυμίζει την αεροστεγή ποίηση του Κώστα Θ. Ριζάκη (η οποία βέβαια είναι αρκούντως σκοτεινή). Με αυτά και με αυτά καταλήγω στην ίσως παρακινδυνευμένη διαπίστωση, πως όλο αυτό το νέφος επιρροών και χωνεμένης εμπειρίας, φτιάχνει τον δικό της απόλυτο και βαθιά αναγνωρίσιμο ποιητικό τρόπο. Και επιφυλάσσομαι να αποφανθώ συνολικότερα, όταν διαβάσω την πρώτη, ή κάποια επόμενη συλλογή της.

Τα θέματα πάντως που απασχολούν αυτή τη συλλογή είναι σε μεγάλο βαθμό βιωματικά κι αφορούν – με τρόπο κυριαρχικό- στον Χρόνο· ό,τι διαβάζουμε είναι στιγμές, εικόνες, θύελλες από θραύσματα χρόνου (ανάλογα με τα σπασμένα κυκλαδικά ειδώλια της νήσου Κέρου, όπως αναφέρει η ίδια σε κάποιο ποίημα κι όπως απεικονίζεται στο εξαιρετικό μίνιμαλ εξώφυλλο του Βαγγέλη Τζερμιά) που έχουν βιωθεί κι έχουν παραγάγει το ποιητικό τους δάκρυ. Υπ’ αυτήν την έννοια τα Αποθησαυρισμένα είναι μία ποιητική συλλογή ωριμότητας πατάει δηλαδή στον Χρόνο της, με τη σιγουριά της εμπειρίας, αλλά και τον ερμηνεύει, δίνοντας ένα οντολογικό στίγμα διακριτό. Ταυτοχρόνως είναι και ενδεικτική της ποιότητας αυτής της εμπειρίας δηλαδή τής γνώσης τής γλώσσας που αγκαλιάζει τη γραφή σαν ένα δαχτυλίδι που περιβάλλει έναν πολύτιμο λίθο, αλλά και ταυτόχρονα της οργάνωσής της προς την ποίηση παραπέμποντας σε συγκεκριμένους ποιητές Έλληνες και ξένους στους οποίους ομνύει. Κάθε ποίημα είναι ένα περίτεχνο μα και ακριβές γεωμετρικό κέντημα γεμάτο καμπύλες που συγκλίνουν με τρυφερότητα γύρω από την ουσία του· κάθε ποίημα ξεκινάει σαν ένα νεαρό βαρκάκι όλο νεύρο και ζωντάνια, που δραπετεύει νευρικό από το λιμάνι, καταλήγει όμως ποντοπόρο κρουαζιερόπλοιο. Σε όλη του τη ζωή – δηλαδή σε όλο του το ταξίδι – από τον πρώτο στίχο ως την κατακλείδα, πλέει στιβαρό, τριζάτο, σίγουρο και δεν μπάζει από πουθενά. Κι ενώ το ποιητικό υποκείμενο υποχωρεί και αφήνει να λάμψει η σύνθεση, δεν αποφεύγεται ο θαυμασμός από τον αναγνώστη προς τη δημιουργό· η αρτιότητα αυτής της σύνθεσης τον ανασύρει.

Τα περιβάλλοντα που ακολουθούν τους τίτλους κατατρώγονται από μια υπόγεια θλίψη, που είναι παρελθοντική (μια θλίψη πεπραγμένων) άλλοτε ακυρωτική, συμπαγή κι οδυνηρή με αίσθηση σα να συγκρούεσαι με τοίχο άλλοτε αραιή και διάσπαρτη, μια θλίψη αποτυχίας επικοινωνίας που εκτείνεται στο διηνεκές.

Η επίγευση όλων αυτών θα έλεγα ότι είναι μια καβαφική συνθήκη αυτολύπησης, ένα παράσημο απόλυτης σκωπτικότητας και αυτογνωσίας που συνδέεται απ’ ευθείας στην τραγικότητα της ύπαρξης και στη μοναξιά και που, εν τέλει, καταλήγει στην περιθωριοποίηση: Η ετερότητα της ποιήτριας απέναντι στο περιβάλλον σύμπαν φαίνεται να δηλώνεται – ως ένα έκδοχο υψηλού pedigree – από το κάλεσμα της ποίησης, από την υπερευαίσθητη πρόσληψη στα όρια του αισθητού, από τον κόσμο μετά το σκαλοπάτι.

Προκύπτει έτσι μια ποίηση βαθιά προσωπική, γραμμένη τις περισσότερες φορές σαν ένα μικρό αφήγημα εντός ενός τοπίου μαγικού, κατασκευασμένου για να φιλοξενήσει τις αιχμές των τίτλων που είναι από μόνοι τους μικροποιήματα που σχολιάζονται, επιγραμματικά με μια τάση αυτοαναφορική (σαν μια γρήγορη εκδοχή της ποίησης της Κικής Δημουλά). Εκεί σταματά η όποια μεταμοντέρνα απεύθυνση μπορεί να αποδοθεί στην ποιήτρια καθώς η ουσία της αναπτύσσεται με αφορμή της λέξεις κι όχι με τις λέξεις ως σεντόνι ή υπόβαθρο ή αντικείμενο, στηρίζεται στις σκηνές και την κατασκευή τους, υπεράνω δε, αυτού του άχρονου και υπερβατικού τοπίου, που γίνεται λίκνο της γλώσσας και του ρυθμού, απλώνεται ένας ουρανός συμπυκνωμένης ποιητικής ουσίας καθώς η γραφή της ουδέποτε ακκίζεται, ουδέποτε επιδεικνύεται· μεταφέρει νέτα σκέτα την καθαρή αλήθεια της δίχως τσιριμόνιες.

Σε ότι αφορά στους τίτλους κάνω μια επιπλέον διευκρίνιση: επειδή, όπως είπα, αυτοσυστήνονται και φαινομενικά επεξηγούνται ποιητικώ τω τρόπω, δημιουργούν μια ακαριαία εντύπωση που απαιτεί ολόκληρη τη δράση του ποιήματος για να εξηγηθεί. Έτσι προτείνω να διαβάζουμε πρώτα ολόκληρο το ποίημα κι έπειτα να επιστρέφουμε στον τίτλο. Μάλλον εκτός που το προτείνω το θεωρώ απαραίτητο.

Οι πλαγιότιτλοι και τα highlights

Στα πλαίσια αυτής της παρουσίασης θα ήθελα απλώς να θέσω κάποιους ενδεικτικούς πλαγιότιτλους της συλλογής όπου κυριαρχεί ο Χρόνος (που επελαύνει σαρωτικός) και στη συνέχεια, να τοποθετηθώ επιλεκτικά επί ορισμένων ποιημάτων.

Ενδιαφέροντες πλαγιότιτλοι:

ο Χρόνος ως αυτοαναφορά
ο Χρόνος που δεν αποκωδικοποιείται
ο Χρόνος που σταματά ή ένα ιδανικό καλοκαίρι ή ένα αιώνιο καλοκαίρι
ο Χρόνος που γερνά
ο Χρόνος που σκοτώνει
το σύμπαν και το μοιραίο
τα Ταξίδια και το Νερό (κυρίαρχα αμφότερα σχεδόν ως ραχοκοκαλιά της συλλογής)
ο Έρωτας και η ΜαταίωσηΤο ποίημα ΓΛΩΣΣΑ (σελ. 17)

που εντάσσεται στον πλαγιότιτλο ο Έρωτας και η Ματαίωση

παραπέμπει σε έναν ερωτισμό ίδιας έντασης, ποικιλίας, και αναίσχυντης λαγνείας με αντίστοιχα ποιήματα της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ ( η οποία ήταν μια εκ των πλέον ερωτικών ποιητριών μας.) Η έντασή του σχεδόν ζαλίζει γλυκά τον αναγνώστη που ακολουθεί την οργασμική κλιμάκωση λεξιγραφικά (ή και λεξιλαγνικά) σβουρίζοντας πειθήνια εντός μιας κατελισσόμενης έλικας.

Στο ποίημα ΔΗΛΑΔΗ (σελ. 19)

που εντάσσεται στον πλαγιότιτλο ο Χρόνος που δεν αποκωδικοποιείται

γίνεται μια διαχείριση, καταγραφή και καταγγελία της υποκειμενικότητας του χρόνου που οδηγεί στο καταπληκτικό καταληκτικό τρίστιχο:

Chances are

πως μοναχοί μας μεγαλώνουμε

εξορισμένοι από την κατανόηση των νεαρότερων

και αποκαμωμένοι από την παρεξήγηση των ομηλίκων

στο ποίημα ΖΕΒΡΑ (σελ. 26)

που εντάσσεται στον πλαγιότιτλο ο Χρόνος ως αυτοαναφορική συνθήκη

καταλήγει:
δεν ξέρεις αν αυτές οι ρυτίδες ήταν πάντοτε εκεί και γύρω τους μεγάλωνε
ένα πρόσωπο – εσύ –
ή αν το πρόσωπο ήρθε πρώτο για να σκαφτούν στην άμμο του σαχάριες ρυτίδες

στο ποίημα ΘΑ (σελ. 32)

(μόριο, δυο χιλιοστά μικρό, που βοηθάει στην πραγματοποίηση των αδυνάτων, άγνωστο πώς)

που εντάσσεται στον πλαγιότιτλο το Σύμπαν και το Μοιραίο

αισθάνεται κανείς σαν ένα άστρο εν τω γεννάσθαι που συλλέγει περιδινούμενο μέσω του βαρυτικού του πεδίου μεσοαστρική σκόνη και τη συμπυκνώνει για να την αναφλέξει εντός του ποιήματος που αν και διατηρεί μία πεζογραφική δομή η μουσική του σχεδόν ξεκουφαίνει. Εκεί στριφογυρίζει η φράση κομμάτια που άλλοτε είναι συνοδευόμενη από την αντωνυμία σου κι άλλοτε όχι. Έτσι οδηγούμαστε προς ένα σύμπαν κατασκευασμένο από τα κομμάτια του ποιητικού αντικειμένου που ταυτόχρονα είναι και το αντικείμενο του πόθου της ποιήτριας. Επιπλέον υπογραμμίζεται η απόλυτη ματαιότητα ακόμα και των ονείρων: έτσι το μόριο ΘΑ καταρρέει μέσα στις υποσχέσεις του ματαιωμένο από την ίδια την κισμετική του υπόσταση.

το ποίημα ΣΕΝΤΟΝΙ (σελ. 59)

και το ποίημα ΧΑΡΑΖΕΙ (σελ. 68)

εντάσσονται στον πλαγιότιτλο ο Χρόνος που σταματά: ένα ιδανικό καλοκαίρι ή ένα αιώνιο καλοκαίρι

το ποίημα ΥΠΟΣΧΕΤΙΚΗ (σελ. 65)

εντάσσεται στους πλαγιότιτλους τα Ταξίδια και το Νερό ,

ο Χρόνος που σταματά: ένα ιδανικό καλοκαίρι ή ένα αιώνιο καλοκαίρι

και ο Έρωτας και η Ματαίωση

και τέλος το ποίημα ΨΗΦΙΟ (σελ. 73)

που φέρει τα χαρακτηριστικά των περισσότερων πλαγιότιτλων

Τελειώνοντας θα ήθελα να πω ότι το βιβλίο Αποθησαυρισμένα της Μαρίας Δαλαμήτρου, έτσι σεμνά κι αληθινά που είναι φτιαγμένο (και ως πρόθεση μα και ως αποτέλεσμα) αποτελεί μια έκπληξη για τον ανυποψίαστο ρέκτη της ποίησης, καθώς η ποιότητα του ποιητικού λόγου υπερβαίνει τις όποιες προσδοκίες. Πράγμα που μας αποδεικνύει ότι η πραγματική ποίηση στην Ελλάδα, γράφεται αθόρυβα, όπως ίσως οφείλει να συμβαίνει, μακριά από φανφάρες, μάρκετινγκ, και ρεκλάμες.

(Διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στο καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας στις 20/06/2022)

βιογραφικό σημείωμα:
Η Μαρία Δαλαμήτρου γεννήθηκε το 1978 στην Κοζάνη. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Λογοτεχνίας του Essex University. Ζει στην Πάτρα και εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Έργα της κυκλοφορούν σε ανθολογίες διηγημάτων και σε λογοτεχνικά περιοδικά. Έχει εκδώσει επίσης δύο συλλογές ποίησης (Προτελευταία Εποχή, ΑΩ 2010, Αποθησαυρισμένα, ΑΩ 2021) και μία συλλογή διηγημάτων (Άνδρες Παρά Τέταρτο, ΑΩ 2012). Τελευταίο της βιβλίο η συλλογή διηγημάτων Μνημοθόνη, εκδόσεις Παρέμβαση 2022