Σωτήρης Παστάκας -Αποκαΐδια: H φυγή και το ταξίδι

Αρχείο 14/04/2017

“Τι είναι αυτό που σεκάνει να θες να ταξιδεύεις;” αναρωτιέται ο πλαστογράφος Ελμίρ στο “F for fake” του Όρσον Γουέλς. “Αλλάζεις περιβάλλον, βλέπεις νέους ανθρώπους, πιο γοητευτικούς… Ποτέ δεν ξέρεις γιατί. Γιατί ταξιδεύεις;”. Τι είναι αλήθεια, αυτό που αναγκάζει τον σεβάσμιο πλέον γέροντα Τολστόι στις 28 Οκτωβρίου 1910, να εγκαταλείψει την οικογενειακή θαλπωρή και να χαθεί μέσα στη ρώσικη νύχτα; Γιατί ο Γκαίτε στις τρεις η ώρα το πρωί της τετάρτης Σεπτεμβρίου 1786, αναχωρεί σαν δραπέτης για την Ιταλία, χωρίς να ειδοποιήσει κανέναν, με πλαστό διαβατήριο και με το όνομα Μίλλερ;

Γνωρίζουμε ωστόσο, πως η αιτία που ωθεί κάποιον ήρωα του Μούζιλ να εγκαταλείψει τη γυναίκα του, είναι το επίμονο κελάιδισμα ενός αηδονιού. Το ακούει κάθε βράδυ που ξαπλώνει δίπλα στη γυναίκα του και είναι φυσικό κάποτε να σκεφθεί, όπως πράγματι γίνεται: “Θα ακολουθήσω το αηδόνι. Αντίο αγαπημένη μου, αντίο σπίτι, αντίο πόλη…” Τον βλέπουμε λοιπόν, να σηκώνεται με μεγάλη προσοχή από το κρεβάτι, να ντύνεται αθόρυβα στα σκοτεινά και να την αποχαιρετά για πάντα, όπως ομολογεί ο ίδιος, ίσως με κάποιο φευγαλέο δάκρυ στα μάτια.

Όσο για τον Γουώκφηλντ του Χώουθορν, ο οποίος εγκαταλείπει κι αυτός το σπίτι του και την οικογένειά του, για να ζήσει ατημέλητος και αφανής σε κάποια υποβαθμισμένη συνοικία της ίδιας πόλης, γνωρίζουμε πως δεν έχει καμιά αιτία, καμιά απολύτως δικαιολογία, και όμως αυτό μας αρκεί. Έτσι αδικαιολόγητα δεν είναι και τα δικά μας ταξίδια, οι δικές μας φυγές, τις περισσότερες φορές; Μόνον που αισθανόμαστε την ανάγκη να παρουσιάζουμε αυτήν την ανομολόγητη επιθυμία για ταξίδι με κοινώς αποδεκτούς λόγους: ταξιδεύουμε μόνον για δουλειές, ή για αναψυχή…Αρκεί να βρεθεί κάποια πρόφαση και είμαστε έτοιμοι να αναχωρήσουμε πάλι.

Τελικώς, ο απατεώνας Ελμίρ εξυμνεί το ταξίδι, απλώς γιατί είναι αναγκασμένος να μετακινείται για να αποφύγει το FBI…O Τολστόι φεύγει όχι για να αποφύγει τον θάνατο, όπως φιλολογικώς έχει ειπωθεί, αλλά για να γλιτώσει από το άμεσο οικογενειακό του περιβάλλον. Και ο Γκαίτε αναχωρεί με σκοπό να καλλιεργήσει τον ψυχικό του κόσμο, αγνοώντας πως τον περίμενε ο έρωτας (ο έρωτας δεν μας προσφέρει τα καλλίτερα ταξίδια προς την αυτογνωσία;) και θα μας χάριζε λίγα χρόνια αργότερα το θαυμάσιο “Ταξίδι στην Ιταλία”.

“Το grand tour του Γκαίτε”, γράφει ο Κλαούντιο Μάγκρις “είναι ίσως το τελευταίο του είδους του. Μετά, για να ξαναγεννηθεί κανείς-για να αλλάξει δέρμα, όπως έλεγε και ο Γκαίτε-θα είναι απαραίτητα άλλου είδους ταξίδια: όχι πλέον η καλλιέργεια του πνεύματος, αλλά η φυγή από τον ίδιο μας τον εαυτό, η άρνηση της ίδιας μας της ζωής”. Ίσως πάλι, αυτά τα δύο μοτίβα να συνυπάρχουν σε κάθε ταξίδι. Το ταξίδι του Τζακ Κέρουακ π.χ., είναι απαγκίστρωση από την καθημερινότητα, ένας επαναλαμβανόμενος αποχαιρετισμός σε οικεία πρόσωπα, δεσμούς και προσωπικά αντικείμενα. Ταυτοχρόνως όμως, αποτελεί κι ένα πλάτεμα του νου, μια δημιουργική πράξη που εμπλουτίζει το εγώ και επιτυγχάνει εκείνη τη διεύρυνση της συνειδήσεως, που είχε γίνει το σύνθημα μιας ολόκληρης γενιάς πριν δύο-τρεις δεκαετίες.

Μια πολλαπλή ανάγνωση επικεντρωμένη στα ταξίδια των μυθιστορηματικών και μη προσώπων, δεν πρέπει ωστόσο να αναζητεί μόνον αιτίες και αφορμές. Τώρα που για διάφορους λόγους τα ταξίδια και οι φυγές έχουν γίνει πλέον για όλους μας απλές μετακινήσεις, ας δοκιμάσουμε να ανεβούμε στο ποταμόπλοιο μαζί με τον Φρειδερίκο Μορώ. Η διαδρομή από το Παρίσι με το “Βιλ ντε Μοντρώ”, θα σας μείνει αξέχαστη, σας το εγγυάται ο Γουσταύος Φλωμπέρ στην Αισθηματική αγωγή. Ή αφεθείτε και πάλι στην ιλιγγιώδη πορεία του Μεθυσμένου Καραβιού του Ρεμπώ. Αν θέλετε, διασχίστε τη Γερμανία, τις ημέρες που συντελείται η πτώση του Τρίτου Ράιχ, με τον διαβολεμένο Σελίν πάνω στο τρένο του Ριγκοντόν. Στο τέλος της διαδρομής, αν τελικώς γλιτώσετε από τις συμμαχικές βόμβες και χίλιες-δύο ενέδρες άσπονδων φίλων και εχθρών, θα έχετε στο στόμα τη γεύση του κάρβουνου και του μπαρουτιού.

Μόλις ανασάνετε λιγάκι, συνεχίστε τις περιπλανήσεις σας. Οι πολλαπλές αναγνώσεις σας παρέχουν μια συνεχή κίνηση, μια ακατάπαυστη φυγή, ένα ατέλειωτο κυνηγητό που μπορεί να σας οδηγήσει anywhere out of the world, όπως έλεγε και ο Μπωντλαίρ. Σύμφωνοι, αλλά με εισιτήριο επιστροφής, παρακαλώ.