Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, Εξωτικά είδη, εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2022

«Τέλος και αρχή, φανερώνουν την ομορφιά του πετάγματος…»

Η ποιήτρια επιλέγει για την τέταρτη ποιητική της συλλογή τον ιδιαίτερο τίτλο ΕΞΩΤΙΚΑ ΕΙΔΗ, περιγράφοντας την πρόθεσή της να περιηγηθεί σ’ έναν κόσμο, εν είδη διαφυγής, πέρα από τα συγκεκριμένα και τα τετριμμένα. Η συλλογή αποτελείται από τέσσερις ενότητες με εξίσου συμβολικούς τίτλους: (τροπικά, ξωτικά, παραδείσια, οικόσιτα), δηλώνοντας εξαρχής το τέλος και την αρχή της νοητικής – εσωτερικής περιπλάνησης, αλλά και το επιτηδευμένα αφηρημένο πνεύμα του ποιητικού της στοχασμού.

Βαθιά συμβολικό το ποιητικό σύμπαν της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, δεν στερείται εικόνων και περιγραφών, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται η προσωπική της κατάρτιση. Πρόκειται για μια ρομαντική καταβύθιση η οποία, ωστόσο, τίθεται σε αντιδιαστολή με έναν υφέρποντα ρεαλισμό, ο οποίος αποτελεί και τη βάση της νοητικής της περιπλάνησης. Ο αναγνώστης καλείται, πρώιμα, με μια απεύθυνση, ως συμμέτοχος και συνταξιδιώτης, καθώς, το ποιητικό υποκείμενο δεν μένει αμέτοχο εμπρός στην κοινωνική ανησυχία και το εφήμερο του βίου. Του απευθύνεται, συχνά, στο β΄ πρόσωπο, «…μπροστά σου είναι όλα. Έλα να παίξουμε.» (Χαρμάνια τροπικά). Μία σύνθεση, την πρώτη της συλλογής, με πολλαπλές παρομοιώσεις, επισημαίνοντας τις προθέσεις της ποιήτριας, να τον οδηγήσει σε ένα νοητικό ταξίδι στα «…μεγάλα» και στα «…μικρά σαν στιγμές…».

Στα 39 ποιήματα της συλλογής τής Μαργαρίτας Παπαγεωργίου εισβάλλει ο φυσικός κόσμος ως αντίπαλο δέος, σε όσα σκληρά, συμβαίνουν στην πραγματικότητα, καθώς το αστικό τοπίο παραμένει, επιμένει και αντιδιαστέλλεται με φεγγάρια, ηλιοβασιλέματα, παραδείσια πτηνά, αγριολεβάντες, ρεματιές, ηφαίστεια, τζιτζίκια. Η γλώσσα της ποιήτριας διαχειρίζεται με την ίδια ευκολία την καταφυγή σε παραδείσιους κόσμους, υμνώντας και περιγράφοντας τη φύση σε ταξίδια μακρινά, τη στιγμή που η καλλιέργεια και τα πολλαπλά ενδιαφέροντά της διαχειρίζονται ως σύμβολα το νόημα λέξεων που καθορίζουν τη λειτουργικότητα των τίτλων ή το περιεχόμενο των στίχων της. Λέξεις όπως, κυανοβακτήρια, βένθος, υποσωματίδια, πλαγκτόν και αντίστοιχες εκφράσεις, όπως πυροκλαστικές ροές, ινωκυστικά πλοκάμια, επιχειρούν να συνδέσουν τον φυσικό με τον υλικό κόσμο. 

Στο ποιητικό σύμπαν της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, οι συμβολισμοί, έχουν διακειμενική και ιστορική αξία, καθώς η περιπλάνηση περιγράφει συχνά σημειολογικά το «Άλλο», καθώς αντιστρέφονται συχνά οι ρόλοι σε μια προσπάθεια να καταδειχθεί η ανθρώπινη υπόσταση πέρα από ταυτότητες που καθορίζουν το φύλο και την καταγωγή, «Εγώ έτρεχα, έτρεχα /μια ήμουν κοπέλα, μια ήμουν άνδρας / Κι εγώ δίψαγα, δίψαγα / μια ήμουν ελάφι / μια λύκος…»,  (Ladybird ή Κατάσταση πολιορκίας). 

Στην ενότητα με τίτλο (ξωτικά) καταγγέλλεται η κοινωνική κατασκευή, καθώς το θηλυκό Άλλο επιχειρεί μια περιήγηση στον έσω κόσμο με διακειμενικές αναφορές στην Οδύσσεια του Ομήρου και στη θυσία της Πολυξένης. Στην ωραιότατη ποιητική σύνθεση με τον ομώνυμο τίτλο ΠΟΛΥΞΕΝΗ, το ποιητικό υποκείμενο παλεύει με τον χρόνο σε μια συμβολική καταβύθιση, όπου ο έρωτας, ο χρόνος, η ποίηση, το υγρό στοιχείο και ο ίδιος του εαυτός αποτελούν το περιβάλλον της εσωτερικής αναζήτησης. Μια αναζήτηση που θα καταλήξει στη βαθύτερη επιθυμία του ανθρώπου, εκεί που ξορκίζεται η φθορά και η ασχήμια των γηρατειών και καταργείται ο θάνατος. «…[…]στον τόπο που δεν γερνάς ποτέ / στον χώρο που ο χρόνος είναι ο μεγάλος ξένος / εκεί που όλα ζουν σταματημένα στη στιγμή της γέννας  / στο εδώ και στο τώρα /μέσα στο δικό μου σώμα». Με μια αντίστροφη αναπτυξιακή φορά το ποιητικό υποκείμενο επιστρέφει στην αρχή^. στη μήτρα. 

Κάπως έτσι, τίτλοι όπως ο ΚΡΙΝΟΣ Ο ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΣ επιχειρούν να περιγράψουν την αντίθεση. Ο φυσικός κόσμος περιγράφει συμβολικά τις συνέπειες της κοινωνικής κατασκευής και ο κρίνος καταλήγει θανατηφόρος για τα θηλυκά του σπιτιού «[…] οι γάτες μαθαίνουν να τον αποφεύγουν /ακόμα κι ένα γλείψιμο της γύρης του / είναι θανατηφόρο για τα οικόσιτα αιλουροειδή». Θηλυκά αιλουροειδή λοιπόν και οικοδέσποινες και «παλιές αγάπες» που «δεν πήγαν στον παράδεισο» μαθαίνουν να τον αποφεύγουν σε μιαν απεύθυνση: «[…] Μπορεί να μην το ξέρεις /αλλά αργότερα θα το γνωρίσεις κι εσύ: / Ο κρίνος είναι σαρκοφάγο είδος.»

Το εσωτερικό τραύμα, ωστόσο καταδεικνύεται συχνά, υπονοούμενο και αφορά καθολικά, χωρίς διακρίσεις, την ανθρώπινη υπόσταση, «[…] μια ήμουν ποταμός / και μια βωμός /Μα εγώ σκόνταψα / κι έσκυψα τον αυχένα», σε μια εσωτερική διαδρομή που αντλεί τις ρίζες της ακόμα και από τα ομηρικά έπη. «[…] Το 10^ο έτος της πολιορκίας /συνεχίζεται για 3000 χρόνια τώρα./ Το τραύμα είναι ακόμα εδώ/ Η ρωγμή χάσκει ανοιχτή». Παρομοίως, εκφράζεται και η οικολογική μα και η κοινωνική ανησυχία της ποιήτριας για το μέλλον των ανθρωπότητας, και ως υπεύθυνο υποδεικνύει τον ίδιο τον άνθρωπο  , «[…] Η πόλη της κολάσεως πλέον ξεπηδά / με νέα είδη πιο ζωντανά / μα από θηρία πιο θεριά, …/ Αν το πιάσεις τελικά απ’ αλλού / ο μέγας πόλεμος των ειδών / έχει έναν και μόνο κοινό εχθρό (Τουλάχιστον προς ώρας στον πλανήτη μας)», (Ο πόλεμος των κόσμων). 

Ο φυσικός κόσμος και ο χρόνος για την ποιήτρια είναι ένας κύκλος που μιμείται τη ζωή. Κουρούνες, αηδόνια και σουρικάτες και νεφογράμματα στο έλεος του υγρού στοιχείου. Το τρένο της καταβύθισης με εικόνες γλαφυρές συνεχίζει το εσωτερικό του ταξίδι, «[…] Σε όλη τη διαδρομή / από το παράθυρο βλέπω / μια μέδουσα από πάνω / να λικνίζει το τρένο στα / λεπτά διάφανα ψευδόλευκα / ινωκυστικά πλοκάμια της», (Τρένο μέδουσα) και ξεκινά συμβολικά από την ωριμότητα, για να καταλήξει στο εσωτερικό κίνητρο, στην αναγέννηση, «Η ομίχλη το μεσημέρι /μια σουρικάτα στα δυο της πόδια / τρίβει τα δάχτυλα /…, Το ηλιοβασίλεμα…/ Το βράδυ, …/Η ομίχλη τις νύχτες / σκύλος με δυο κεφάλια /εγκυμονεί/ Η ομίχλη το πρωί / κι ο ήλιος τέλειος κύκλος φαίνεται / όλα καλά».

Η ανάμνηση μιας εσωτερικής φλόγας, ενός έρωτα ίσως, ενός πυρετού, οδηγεί και πάλι συμβολικά στην επιστροφή, στο σπίτι, όπου, «[…]Έχτισα και τρίτο και τέταρτο όροφο/κι από εκεί πλέον επέστρεψα για να σε βρω ξανά / να βρω ξανά τον πυρετό σου / τον πυρετό μου που θα γκρέμιζε κάποτε το σπίτι./…Τον πυρετό μας, δεν τον ξεχνώ. Τον πυρετό εκείνον, που τώρα νοσταλγώ.» Το εσωτερικό ταξίδι του ποιητικού υποκειμένου προς τις άκρες του κόσμου του οδεύει προς το τέλος. Το παρελθόν έρχεται να συναντήσει το παρόν στο τέλος ενός κύκλου, από εκείνους τους πολλούς που ανοίγουν και κλείνουν στα εσωτερικά ταξίδια των ανθρώπων, για να καταλήξει στη συνειδητοποίηση, ίσως και στην αποδοχή, και τέλος στην ωριμότητα. 

ΕΞΩΤ(Ο)ΙΚΟ

Και κάποτε, αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά
πως δεν χρειάζεται να πας μακριά
το εξωτικό βρίσκεται ακριβώς κάτω
απ’ τα ακροδάχτυλα των ποδιών σου
μόνο δέκα λεπτά δρόμος απ’ το σπίτι σου
αρκεί να στρέψεις το βλέμμα

Και κάποτε, καθώς στρέφεις το βλέμμα
αντιλαμβάνεσαι ξαφνικά
πως το εξωτικό προεκτείνεται
απ’ τα ακροδάχτυλα των ποδιών σου
μόνο δύο λεπτά δρόμος
στο υπόγειο μέσα στο σπίτι σου._

❦