στάχτες

Αρχείο 20/09/2017

Μέρος 2oν

Η Μαρία Πανούτσου για τον J. Grotowski
Ο J. Grotowski και ο ρομαντισμός

O λόγος που με έφερε το ‘80  στο ‘Theatre Laboratory  J. Grotowski’ αναφερόταν  καθαρά στο  γράμμα που έστειλα  τότε:  «Θέλω να ξεκινήσω μια έρευνα  για την αρχαία ελληνική τραγωδία και έρχομαι κοντά σας, για να βρω έναν τρόπο να πλησιάσω το αντικείμενο μου». Σήμερα 2017 αναφέρομαι στον χώρο αυτόν με σεβασμό,  αντικειμενικότητα και υποκειμενικότητα, αγάπη, νοσταλγία και διάθεση  ενδοσκόπησης,  με σκοπό  να φέρω στην επιφάνεια προσωπικές  εκτιμήσεις, που μπορούν να φωτίσουν και άλλες πλευρές  και να συμπληρώσουν  το πολυσύνθετο  υλικό  που άφησε πίσω του ο χώρος αυτός,  όχι μόνο ο ίδιος ο δημιουργός του, ο J. Grotowski, αλλά και οι συνεργάτες του, ως  ομάδα  και ο καθένας ξεχωριστά, (δεν είναι η κατάλληλη λέξη ομάδα για το σύνολο των ανθρώπων του εργαστηρίου, αλλά και  για τις αρχές  που επικρατούσαν εκεί ). Γνώρισα τους ανθρώπους που στήριξαν όλο  αυτό το πνευματικό οικοδόμημα, δούλεψα μαζί τους, μίλησα μαζί τους και είχα την χαρά να διατηρήσω  την σχέση μου  μαζί τους, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Θα αναφερθώ στον καθένα ξεχωριστά στην ενότητα περί των ασκήσεων.

Τι κατάλαβα με πολύ λίγα λόγια

1. Ο   J. Grotowski   είναι  ο μόνος από τους  θεατράνθρωπους του αιώνα μας (20^ος και 21^ος ) που μας βοήθησε να γεφυρώσουμε το χάσμα που χωρίζει το θέατρο, από τις  απαρχές του μέχρι τις μέρες μας.

2. Μας θύμισε ότι ο άνθρωπος με το ένα πόδι πατάει στο θρησκευτικό αίσθημα και με το άλλο στο κοινωνικό. Δηλαδή μας μίλησε, για την συνύπαρξη του ατομικού με το συλλογικό. Ο ενδιάμεσος χώρος  μεταξύ  ατομικού και  συλλογικού,  είναι η τραγικότητα, η συνείδηση δηλαδή της  μοναξιάς  του και του τέλους του.

3. Το θέατρο είναι μέσον τελείωσης του ανθρώπου με μια διαδικασία διαλόγου, στις πρόβες και με το κοινό παρόν. Με την παρουσία του  κοινού, γίνεται η διαδικασία τελείωσης, δοκιμάζεται όλη η δουλειά που έχει επεξεργαστεί κατά τα την διάρκεια  των προβών,  μια εργασία σε ροή,  σε συνέχεια με αρχή, μέση και τέλος ακριβώς όπως η ζωή. Όχι τεμαχισμός, όχι  καταμερισμός. Την παρουσίαση της δουλειάς δεν την αποκαλώ παράσταση γιατί  ήταν κάτι παραπάνω από μια τυπική παράσταση (ας μην αναφερθούμε στις φορές που το κοινό αποχωρούσε από το εργαστήρι, χωρίς να δει την ‘παράσταση’ αν οι ηθοποιοί αποφάσιζαν ότι δεν ήταν έτοιμοι την δεδομένη στιγμή, να εκθέσουν την δουλειά τους).

4.  Υπάρχει ένα ηθικό ζητούμενο  στον σχεδιασμό του γκροτοφσκικού πίνακα: Οφείλουμε να υπερβαίνουμε τις καθημερινές μας μικρότητες, για να οδηγηθούμε και να  ολοκληρώσουμε, ένα  πνευματικό στόχο.

5. Ο καλλιτέχνη επιδιώκει την σωματική και ψυχική ισορροπία.
Ο Jules Monnerot (1909)* με τον δικό του λόγο,  μας μιλάει για το ίδιο πράγμα. Ο Jules Monnerot  λέει: Ο ναρκομανής και ο τρελός είναι αποκλεισμένοι από το τραγικό βίωμα ( ευγενής ψυχή, που λαθεύει ), όπως άλλωστε  και ο πολιτικά φανατισμένος, ο μυστικιστής, που για να υπάρξουν,  αναπτύσσουν  άμυνες κατά  του τραγικού,  δηλαδή,   αρνούνται να διακινδυνεύσουν τις βεβαιότητας τους.  Με άλλα λόγια  αποδεχόμαστε την τραγικότητα. Ο τραγικός άνθρωπος. 0 άνθρωπος με συνείδηση,  για να υπάρξει ως τέτοιος, πρέπει  να διαθέτει  ισορροπία  και διανοητική ανοιχτάδα. Είναι ο εραστής  της αλήθειας  και την αποζητά. Κλασσικό παράδειγμα   συνείδησης  και τραγικότητας,  ο  ‘Οιδίπους τύραννος’. Είναι σκληρό να αντιμετωπίζεις  με ειλικρίνεια τον εαυτόν σου και την ζωή, πολύ σκληρό, αλλά και απελευθερωτικό.

Πίστευα και πιστεύω  ότι  η ισορροπία είναι το ζητούμενο  για έναν άνθρωπο και κυρίως για τον καλλιτέχνη. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι   ακροβατώ σε ένα σχοινί  και ότι η ισορροπία είναι πόθος   και στόχος και ότι είναι δύσκολο  να την  πετύχει κανείς και κυρίως να παραμείνει σε αυτήν, μεγάλο διάστημα.

6. Ο   σε όλη του την πορεία, ο Grotowski  χρησιμοποίησε την τέχνη και ειδικά το θεατρικό  process,  για να καταλάβει τις αρχές που διέπουν την ζωή.

7. Στο πρακτικό επίπεδο,  ο  ηθοποιός -άνθρωπος – καλλιτέχνης  καλείται  να προσθέσει μια ακόμη ιδιότητα, να γίνει αθλητής   στο σώμα και στην ψυχή  και να παλέψει με το φτηνό, το πρόχειρο, το έτοιμο, το μάταιο, το φθαρτό. Σε όλη την διάρκεια  της εργασίας του, μιλούσε για την καθημερινή υπέρβαση του ηθοποιού- καλλιτέχνη. Μίλησε για την θεωρία, που  γίνεται πράξη και δεν μένει  μια απλή  λεκτική  διαδικασία. Και σε αυτό το επίτευγμα,  το σώμα είναι το πρώτο που πρέπει να ασκηθεί,  ξεπερνώντας τα καθημερινά του όρια.  Οι ασκήσεις  είναι το δυσκολότερο μέρος, των εργασιών του  εργαστηρίου.

8. Οι πιο σημαντικές μας πράξεις είναι αυτές που δεν προέρχονται από συνήθεια   ή από αρχές που έχουμε υιοθετήσει αλλά από πράξεις  που προέρχονται  από  εσωτερική ανάγκη  για την επαφή μας με το άγνωστο. Από την ανάγκη, μια νέας αρχής.

Ότι κήρυξε ο J. Grotowski το πάλεψε και το νίκησε και το εφάρμοσε στον εαυτόν του πρώτα. Του πήρε χρόνο. Δεν έγινε ως εκ θαύματος ότι πέτυχε,   το κατόρθωσε με πολύ κόπο και απόλυτο δόσιμο στον στόχο του.

*

©Μαρία Πανούτσου

Συνεχίζεται

[1] H ομιλούσα σε αυτή τη φωτογραφία,  αφηγείται την δική της ιστορία, την ιστορία  του  τέλους, που πλησιάζει για  το εργαστήρι του Γκροτόφσκι στο Βρότσαλ της Πολωνίας. Όταν συνάντησα  αυτόν την φωτογραφία, αμέσως ήρθε  η πραγματική λεζάντα που αφορούσε αυτά τα τρία  πρόσωπα  σε αυτό την μοναδική και δραματική μαρτυρία. Συγκλονιστική φωτογραφία.  Ο πρώτος  ο  Γ. Γκροτόσφσκυ σε μια συμβατική στάση και ψυχολογία  παρών   στη διαδικασία και  έτοιμος για  τα  όποια αποτελέσματα, ο Zbigniew Cynkutis, με την  πιο μελαγχολική διάθεση από τους τρεις, με την σιγουριά μιας απουσίας μια μελλοντικής  προσπάθειας μάταιης, ο πιο  μόνος και με τις περισσότερες αμφιβολίες,  είναι σαν να δικάζονται  παρά σαν να είναι  τα τιμώμενα πρόσωπα μιας  τόσο σημαντικής πορείας  που  σηματοδότησε την ιστορία του θεάτρου του 20 αιώνα.Ο τρίτος της φωτογραφίας,  ο πιο παρών και ψύχραιμος, αυτός  που κρατά αποστάσεις από τον κόσμο των συναισθημάτων ο εγγύτερα  στην πραγματικότητα, ο θεωρητικός του εργαστηρίου, Ludwik Flaszen. Η φωτογραφία τραβηγμένη από τον  Jan Krzysztof Fiołek το 1979 , την ημέρα του εορτασμού  για τα 20 χρόνια  προσφοράς του εργαστηρίου.

Copyright © Μαρία  Σκουλαρίκου – Πανούτσου . All Rights Reserverd  ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου των κειμένων της Μαρίας Σ. Πανούτσου στις Στάχτες  με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου  Μαρίας Σκουλαρίκου- Πανούτσου. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

[*] http://www.histophilo.com/jules_monnerot.php
[*] https://fr.wikipedia.org/wiki/Jules_Monnerot_(sociologue)
[*] Sociologie du communisme. Dialectique (Marx, Héraclite, Hegel) Broché – 9 novembre 2004  de Jules Monnerot (Auteur)