Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, με λένε Εύα ―από την Κατερίνα Ι. Παπαδημητρίου

Εν αρχή ην ο άνθρωπος
– Ο Άνθρωπος που παλεύω να γίνω-

Η νέα ποιητική συλλογή της Δέσποινα Καϊτατζή – Χουλιούμη είναι αφιερωμένη στον Άνθρωπο, καθώς όχι τυχαία τον ορίζει ως μικρό θεό, τον προικίζει με ένα αρχικό κεφαλαίο Άλφα, προσδίδοντάς του την ιδιότητα του κύριου ονόματος. «ἐδιζησάμην ἐμεωυτόν», θα σημειώσει στην πρωμετωπίδα η ποιήτρια για να δηλώσει την εσωτερικότητα του ποιητικού της σύμπαντος, αναφερόμενη συγκεκριμένα στον σκεπτόμενο άνθρωπο. Έμπνεη φιλοσοφικής διάθεσης η νέα ποιητική της Δ. Κ. Χουλιούμη, αφού δανείζεται τη ρήση του Ηράκλειτου (Περί φύσεως) και μάλιστα από τη Θεωρία της φωτιάς, όπως αναφέρει στις Υποσημειώσεις του βιβλίου. Και αφού εν αρχή ην ο άνθρωπος, το ποιητικό υποκείμενο δεν μπορεί παρά να είναι η Εύα, «με λένε Εύα και είμαι μισή/-κομμάτι από το πλευρό του άλλωστε» (σελ.15),, η οποία είναι κομμάτι από το πλευρό του Αδάμ, και αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο για την ποιήτρια. Θα δηλώσει την παρουσία της εκκινώντας την αρχέγονη διαδρομή, ενώ την παριστάνει μ’ ένα Καλλιγράφημα, σε σχήμα ωοειδές, το οποίο επανεμφανίζεται στον «επίλογο» του βιβλίο κλείνοντας έναν κύκλο σε σχήμα ωοειδές, εν είδει καρκινικής γραφής, όπου τα έσχατα -ως στίχοι- γίνονται πρώτα.

Το ποιητικό υποκείμενο συστήνεται, σε 47 ποιητικές συνθέσεις. Το Είναι, σπάζοντας «το κέλυφος της προαιώνιας κρύπτης…» ράβει στους ώμους φτερά λιβελούλας/κρημνίζεται Ίκαρος… και ψάχνει /μαργαριτάρια στα χείλη Άχραντου κόχλου. Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης ποιητικής είναι η αυτόματη πρωτοπρόσωπη, κυρίως γραφή, τα άπειρα ρήματα κίνησης, τα όποια προσδίδουν εμπροσθοβαρή κίνηση στης ποιητικής αφήγησης της Δ. Κ. Χουλιούμη. Μία κίνηση εκ βάθρων ορμώμενη, η οποία καταργεί συχνά τη μορφοσυντακτική δομή, εισάγοντας τα θέματά της μοντερνιστικά. Η κυκλική πορεία, η οποία προσδίδει και την ιδιαίτερη φιλοσοφική διάσταση στην ποιητική της Χουλιούμη, επιβεβαιώνεται από τα πρώτα ποιήματα, «…το σώμα κιβωτός επιθυμίας /το βλέμμα αντανακλάσεις ονείρου/πρωταρχική κραυγή σπαραγμός/έρχομαι ενώ επιστρέφω.», ενώ η Αρχή της δημιουργίας – η μήτρα που γεννά, η Εύα, εμφανίζεται συμβολικά με ένα αρκτικόλεξο ποίημα, ως Γαία, και με κοινό γράμμα όλων των στίχων το (Γ), «Γαία/γυναίκα γόνιμη/γονατίζει/…» σελ. 13.

Είναι εμφανής ο διακειμενικός ρόλος του ποιητικού σύμπαντος της Χουλιούμη, αφού στους στίχους της καταγράφονται 19 και πλέον διακειμενικές αναφορές, όπου ποιητές, φιλόσοφοι γλύπτες, δοκιμιογράφοι, γλύπτες, τραγωδοί, υμνογράφοι συνδράμουν στην ιστορική – φιλοσοφική της καταβύθιση.

Η Εύα, ως παρουσία, διατρέχει οντολογικά όλους τους ρόλους, τους οποίους κλήθηκε και καλείται να υπηρετήσει. Είναι το Θηλυκό άλλο, που γίνεται μητέρα και στοργική απαντοχή ακόμα και του θεανθρώπου, συνδεόμενη με τη θεία αποστολή της. Αφροδίτη, σελήνη, μνήμη, διώρυγα, έμπνευση και όλα όσα θα περιείχε ο Ακάθιστος ύμνος για να περιγράψει τη θηλυκή δημιουργία, αλλά και τη μεγάλη Μητέρα, την Παναγία. Το θηλυκό Άλλο αλληλένδετο με το πλευρό του Αδάμ συνδέεται με το Εμείς, το Εσύ, «…είμαι το έσχατο μυστήριο το ανερμήνευτο θαύμα/είμαι ο ανθός του Εσύ του Εμείς η ρίζα/είμαι ο άνθρωπος» (σελ.19) και το Εγώ της ανατολίτικης φιλοσοφίας για να συνθέσει ένα όλον: το Άνθρωπο.

Το ρήμα Είμαι, εξάλλου, όπου δεν καταγράφεται εννοείται και διατρέχει όλο το ποιητικό σύμπαν της συλλογής. Το Είμαι και το Γίνομαι ενώνονται με τη φωνή, Γένους θηλυκού, σε ένα γλωσσολογικό τεριρέμ. «το φώνημα μ μ μ το επιφώνημα α α α/το διάμεσο δέσιμο μμ αα ααμ αμα αμαμ μαμ μαμα// το πρώτο ποίημα που άρθρωσε ο άνθρωπος/ήταν η λέξη μαμά…» (σελ. 22). Η διαδρομή μέσα από το σώμα τής θηλυκής ύπαρξης στηλιτεύει κοινωνικές πληγές, πονά, ερωτοτροπεί, απειλεί, οργίζεται, διαμαρτύρεται «…τα πρωινά επανέρχομαι αθόρυβα στον αφρό// όμως μέσα του αιμορραγώ φουρκισμένη Αφροδίτη/πληγή της κλειτοριδεκτομής^. φοβάμαι θα πνιγούμε στο αίμα», (σελ. 23). Γίνεται σφίγγα, μάγισσα του Σάλεμ, Ελένη της Τροίας, ασπάζεται τη μαγεία, μα δεν ξεχνά το Άλλο της μισό «πώς… η θηλύτητα θηλιά…δε γίνεται/η γεννήτορας δρεπάνι/να κρατούσες το χέρι μου μάνα… “Μήδεια-Άλλος” “Μήδεια-άλλος του Άλλου”…» (σελ. 25).

Και κάπως έτσι ο Άνθρωπος παραπαίει ως άλυτο οιδιπόδειο, όπως αναφέρει ο τίτλος του ομώνυμου ποιήματος «…αιώνες ματώνω για να ανδρώσω/κι ακόμα μπουσουλάω στα τέσσερα//Άνθρωπος που παλεύω να γίνω» (σελ 26). Στο ποιητικό σύμπαν τής Χουλιούμη το αρσενικό Άλλο …. παλεύει για το ιερό δικαίωμα στη φιληδονία, στην ομολογία του σαρκικού έρωτα και για την άρση της δήθεν αναπηρίας της γυναικείας φυσιολογίας.

Το ποιητικό υποκείμενο πάντα γένους θηλυκού, σπάνια υπονοούμενο, σφραγίζει διακειμενικά τη συμβολή του σε κάθε είδους ιστορικό, πολιτικό ή κοινωνικό πεπραγμένο. Από την Αριάγνη, στην Πηνελόπη και την Έμιλι Ντίκινσον, ανέραστες και οι δυο, ως την Άννα Αχμάτοβα, μέχρι τη σύγχρονη γυναίκα που λιώνει στην άσφαλτο της λεωφόρου, επιφορτισμένη μ’ έναν ακόμα ρόλο, αυτόν του θηλυκού που μάχεται επί ίσοις όροις στην αρένα μιας καθημερινότητας που φτιάχτηκε από νόμους γένους αρσενικού. Αλίμονο, όλες κουβαλούν τον μεταχριστιανικό μίασμα της «δούλης», το κοινωνικό κατασκεύασμα της υποδοχής, του θηλυκού εκμαγείου ενός κόλπου που κατασκευάστηκε να υποδέχεται την αρσενική δύναμη, να την πολλαπλασιάζει, να αναπαράγεται και να αναπαράγει. Κουρασμένες Καρυάτιδες με τη «μοίρα του κόσμου» να «κρέμεται σ’ αυτό το χέρι…» (σελ 43).

Σαλώμες που εκπαιδεύτηκαν στην πανουργία, προκειμένου να ακολουθήσουν την τεθλασμένη, έχασαν την ψυχή τους, αφού προηγουμένως έχασαν την αληθινή τους ταυτότητα, εκείνη του θηλυκού Ανθρώπου με τα τόσα χαρίσματα, τόσα όσα και του αντίπαλου «Άλλου», ενός Αδάμ που «εννόησε τη φύση του/την έκανε ξιφολόγχη/ μετά έκοψε τον λαιμό του Άβελ», (σελ. 45) ακόμα και τότε η κάθε Εύα, σε μια συνομιλία με το είναι της, ομολογεί σε β΄ ενικό πρόσωπο: [«πρέπει να προχωρήσω είπες/ είναι στη μοίρα μου να γεννάω»]

Αυτή, η Εύα, του γένους της οποίας εκπρόσωπός είναι και η ποιήτρια, απλώνει τη φωνή της αναγνωρίζοντας το Είναι της ιστορικά, ηθικά και κοινωνικά, καθώς μεταμορφώνεται σε δόξα, τιμή, θρησκεία, γέννηση, ποίηση, ευλογία, έμπνευση, δημιουργία, όλες γένους θηλυκού, αναπαράγει «εκφάνσεις λυρικές/άκρατων ψευδοσυγκινήσεων/σουρεαλισμό του Νταλί/υπερρεαλισμό του Εμπειρίκου/μετα-νεωτερικότητα του Ντεριντά» (σελ. 47), γνωρίζει πως έχει μεταποιηθεί, ενώ έχει δανείσει, αιώνες τώρα, το είναι της σε μία τεχνητή νοημοσύνη, η οποία εκφράζεται και πράττει εξ ονόματός της.

Έτσι, με την επιβεβαίωση της αναζωπύρωσης, μας παραδίδει η ποιήτρια την θηλυκή ύπαρξη, να αναδύεται αυτόφωτη από το «τέλος του τέλους», απλώνοντας ρίζες ως «ακτίνες φωτός», σπινθηρίζοντας «ρυθμικά στη ρωγμή/ουράνιο σώμα σε μαύρη τρύπα/καιόμενη λίθος» (σελ.54).

Ο κύκλος δεν κλείνει ποτέ. Έτσι σε σχήμα ωοειδές, με τις ίδιες λέξεις σε αντίστροφη διάταξη μας την παραδίδει, υποσχόμενη ασθαμαίνοντας:

«… εξέρχομαι με ορμή γεωμετρώ τους ορίζοντες
σπάω το κέλυφος της προαιώνιας κρύπτης
έρχομαι ή πάω Πουνέντες ή Σιρόκος
κάτοπτρο είδωλο ή αντανάκλαση
πώς λάμπει άυλη η υφή μου
ωοειδές κάτι ή τίποτα
αέναος κύκλος
τι είμαι»._

ΜΗ υποχρεωτική κάλυψη του σώματος των γυναικών αποτελεί μια από τις πιο πολυσυζητημένες επιταγές του Ισλαμικού νόμου. Ο ίδιος ο Θεός, μέσα από το Κοράνι, δίνει σαφείς οδηγίες (κεφ. 33, παρ.59):

Προφήτη, παράγγειλε στις γυναίκες σου, στις κόρες σου και στις γυναίκες των πιστών, να αφήνουν την καλύπτρα τους να κρέμεται μέχρι τα πόδια. Έτσι δεν θα τις γνωρίζουν εύκολα και δεν θα τις συκοφαντούν[1].

Αυτή την απομόνωση, την ανωνυμία και τον διαχωρισμό των γυναικών από τους άντρες ενισχύουν και πολλές άλλες οδηγίες του Κορανίου. Όπως έχει γραφτεί, ο Προφήτης, λίγο πριν από το θάνατό του, είχε προειδοποιήσει «Μετά την αποχώρησή μου, ο μεγάλος κίνδυνος για τον λαό μου θα προέλθει από τις γυναίκες. Προκαλούν αναταραχή και είναι υπεύθυνες για τη διαφθορά και τον εκφυλισμό». Οι άντρες λοιπόν οφείλουν να αναχαιτίσουν την απειλή υποχρεώνοντας τις γυναίκες να καλύπτουν το σώμα τους και να κλείνονται στο σπίτι.[2]

Το Ισλάμ υποστηρίζει ότι η ανισότητα των φύλων είναι η εντολή του Θεού, που εκφράζεται μέσα από τα ιερά κείμενα του Προφήτη. Στις περισσότερες ισλαμικές χώρες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι οδηγίες του Κορανίου, εις βάρος των γυναικών, έχουν ενσωματωθεί στη νομοθεσία – οικογενειακό, αστικό και ποινικό δίκαιο, εργατική νομοθεσία κλπ – και έχουν αποστερήσει εκατομμύρια γυναίκες από θεμελιώδεις ελευθερίες και βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Το ίδιο το Κοράνι, δηλαδή ο Θεός (σύμφωνα με το Ισλάμ), μέσω του Προφήτη, αποφαίνεται για την υπεροχή των ανδρών και το δικαίωμά τους να δέρνουν τις ανυπάκουες συζύγους (κεφ. 4, παρ. 34):

Οι άνδρες είναι ανώτεροι από τις γυναίκες λόγω της ιδιαιτερότητας με την οποία τους ανύψωσε ο Θεός πάνω από τις γυναίκες, επιπλέον, και επειδή οι άντρες δίνουν προίκα στις γυναίκες από τον δικό τους πλούτο. Οι ενάρετες γυναίκες είναι πιστές και υπάκουες και φυλάνε με προσοχή, κατά την απουσία των αντρών τους, ό,τι ο Θεός τους όρισε να φυλάνε ανέπαφο. Εκείνες, των οποίων την ανυπακοή φοβάστε, να τις μαλώνετε, να τις απομακρύνετε από το κρεβάτι σας και να τις δέρνετε. Αν όμως είναι υπάκουες, να είστε καλοί προς αυτές. Ο Κύριος είναι ύψιστος και μέγας.

Σε πολλές μουσουλμανικές κοινωνίες, η αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα δεν περιλαμβάνει τα δικαιώματα των γυναικών, τα οποία συστηματικά παραβιάζονται. Ένα από τα πιο κοινά εγκλήματα είναι οι λεγόμενες δολοφονίες «για λόγους τιμής». Υπολογίζεται ότι περίπου 5.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονούνται κάθε χρόνο από αρσενικά μέλη της οικογένειάς τους. Η εφαρμογή απάνθρωπων, βίαιων και ταπεινωτικών τιμωριών για τις γυναίκες, όπως το μαστίγωμα και οι λιθοβολισμοί, αποτελούν σε πολλές χώρες συνήθη πρακτική στο όνομα θρησκευτικών παραδόσεων, οι οποίες παρερμηνεύονται ως «θεϊκής φύσης και προέλευσης». Οι δράστες συνήθως μένουν ατιμώρητοι, αφού τέτοιου είδους βία θεωρείται αποδεκτός τρόπος ελέγχου της συμπεριφοράς των γυναικών και όχι σοβαρό έγκλημα. Σε αυτές τις κοινωνίες η πατριαρχική οικογενειακή δομή τοποθετεί τις γυναίκες υπό τον απόλυτο έλεγχο των ανδρών της οικογένειας. Τα θηλυκά παιδιά γίνονται θύματα διακρίσεων από τη στιγμή της γέννησής τους, αφού θεωρούνται κακοτυχία για την οικογένεια, σε αντίθεση με τη γέννηση των αρσενικών παιδιών που αποτελούν «δώρο Θεού».

________________