στάχτες

✤

Oριάνα Φαλάτσι, Ο άβολος Παζολίνι – μετάφραση: Κωνσταντίνα Γερ. Ευαγγέλου. Από τις εκδόσεις της Athens Review of Books

Το βιβλίο για τον ιταλό σκηνοθέτη φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές της δολοφονίας του και αναδεικνύει την προσωπικότητά του

Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Οριάνα Φαλάτσι (1929-2006) και ο μαχητικός σκηνοθέτης, ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και αριστερός διανοούμενος Πιερ Πάολο Παζολίνι (1922-1975) είναι δύο πνευματικές φυσιογνωμίες που σημάδεψαν με το έργο τους τη μεταπολεμική Ιταλία. Στο βιβλίο Ο άβολος Παζολίνι (εκδ. Athens Review of Books) άρτια μεταφρασμένο από την Κωνσταντίνα Ευαγγέλου,συγκεντρώνονται τα πέντε κείμενα της Φαλάτσι για τον Παζολίνι, γραμμένα στα χρόνια 1966-1975. Στο πρώτο, «Ένας μαρξιστής στη Νέα Υόρκη», η Φαλάτσι, περιγράφοντας γλαφυρά την εμπειρία της συνάντησής της με τον Παζολίνι στην αμερικανική μεγαλούπολη και ενσωματώνοντας αφηγήσεις του, αναδεικνύει τον δυναμισμό, τις ευαίσθητες όψεις αλλά και τις εμμονές ενός καλλιτέχνη – «ανεξάρτητου μαρξιστή» (χαρακτηρισμός του ίδιου) που αναζητεί τον ορθό προσανατολισμό της Αριστεράς και δεν διστάζει να περνά τις νύχτες του δίπλα στο υποπρολεταριάτο των κακόφημων προαστίων. Τα υπόλοιπα τέσσερα κείμενα, γραμμένα τον Νοέμβριο του 1975, ύστερα από την άγρια δολοφονία του Παζολίνι στις 2 Νοεμβρίου, καταθέτουν τα πραγματικά στοιχεία της αγωνιώδους προσπάθειας της Φαλάτσι να δείξει ότι ο Πιερ Πάολο δεν φονεύτηκε μόνο από τον δεκαεπτάχρονο κακοποιό Τζουζέπε Πελόζι, αλλά από μία ομάδα τουλάχιστον τριών νεαρών – ανθρώπων της νύχτας. Ο βασικός ισχυρισμός της Φαλάτσι είναι ότι ο θάνατος του Παζολίνι δεν προκλήθηκε από έναν τυχαίο καβγά, εξαιτίας της διαφωνίας σε μια ερωτική συναλλαγή. Βασισμένη στη μαρτυρία ενός ανώνυμου μάρτυρα και επισημαίνοντας τα κραυγαλέα λάθη και την περίεργη καθυστέρηση των διωκτικών και των δικαστικών αρχών, η Φαλάτσι υποστηρίζει πολύ πειστικά ότι ο φόνος του Παζολίνι ήταν ένα προσχεδιασμένο έγκλημα με αδιευκρίνιστα κίνητρα και σκοτεινούς ηθικούς αυτουργούς, αλλά και αφήνει την υπόνοια ότι οι διεφθαρμένες ιταλικές αρχές κατεύθυναν την έρευνα προς την εκδοχή του ατυχούς συμβάντος.

Ανάμεσα στα κείμενα για τη δολοφονία συγκλονιστικό είναι το «Γράμμα στον Πιερ Πάολο». HΦαλάτσι, δοκιμάζοντας τα όρια ενός δημοσιογραφικού λόγου που δονείται από συγκίνηση και γίνεται προσωπική εκμυστήρευση, απευθύνεται στον φίλο της, ανατρέχει στους σταθμούς της εμπαθούς φιλίας τους, θυμάται τις συναντήσεις τους στη Νέα Υόρκη και τη Βραζιλία, περιγράφει τη στιγμή που πληροφορήθηκε τον θάνατό του και, κυρίως, φτάνει στο βάθος της «περίπτωσής» του. Διακρίνει, με κριτική οξυδέρκεια, ότι όλη η ζωή και το έργο του ήταν μια εκκρεμής ταλάντωση ανάμεσα στην αγιότητα και την αμαρτία, την τρυφερότητα της αγάπης και την κακία της βίας. Μιλάει, λοιπόν, ευθέως για τον ομοφυλόφιλο που ζούσε με την εμμονική έλξη του «μισητού σεξ των νεαρών αγοριών»: «Τους υμνούσες με τα ωραία σου ποιήματα, τα ωραία βιβλία, τις ωραίες ταινίες σου. Απ’ αυτούς ονειρευόσουν να σκοτωθείς αργά ή γρήγορα για να επιτελέσεις την αυτοκτονία σου» (σ. 67).

Τα πέντε γραπτά της Φαλάτσι πλαισιώνονται από μια υπέροχη Εισαγωγή αλλά και δύο κείμενα του εκδότη της ιταλικής έκδοσης (Rizzoli, 2015), το «Σημείωμα του εκδότη» και «Επίμετρο. Αίσθημα δικαιοσύνης». Με τα στοιχεία που παρατίθενται και σχολιάζονται, η συνεισφορά της Φαλάτσι στην υπόθεση Παζολίνι αναδεικνύεται πληρέστερα, καθώς πληροφορούμαστε αφενός ποια ήταν το 1975 η γενικότερη έρευνα για τη δολοφονία και αφετέρου ποιος ήταν ο ρόλος της Φαλάτσι στη δικαστική διαδικασία που εξελίχθηκε στα επόμενα χρόνια. Μισό σχεδόν αιώνα από τη δολοφονία, ύστερα κι από τον θάνατο, το 2017, του μοναδικού κατά την ιταλική Δικαιοσύνη ενόχου, του Πελόζι, η ιστορία της δολοφονίας του Παζολίνι παραμένει σκοτεινή ως προς το πραγματικό συμβάν, αλλά και ζωντανή καθώς προσέλαβε το στίγμα της συλλογικής ενοχής μιας υποκριτικής κοινωνίας που δεν ανέχεται την κάθε είδους διαφορετικότητα. Σήμερα ελάχιστοι αμφιβάλλουν για την εκδοχή της Φαλάτσι. Περισσότερο ζωντανό εξακολουθεί να είναι το συγγραφικό έργο του Παζολίνι, μεγάλο μέρος του οποίου παραμένει άγνωστο στην Ελλάδα.

Ο κ. Ευριπίδης Γαραντούδης είναι καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ

Α΄Δημοσίευση: Το Βήμα 12.04.2020

✤