στάχτες

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος

Σκέψεις για το βιβλίο

Στο κτήμα του στο Ποσείδι της Χαλκιδικής, ο Αλέξανδρος Χρηστίδης βρίσκεται δολοφονημένος ανάμεσα στα αγαπημένα του λιόδεντρα. Το γεγονός φαντάζει ανεξήγητο για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης. Πολιτικός μηχανικός με αντιστασιακή δράση στα φοιτητικά του, δημοτικός σύμβουλος στη μεταπολίτευση με πρωτοποριακή παρουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η χήρα του εκλιπόντος αναθέτει τη διαλεύκανση του μυστηριώδους θανάτου στον ιδιωτικό ντετέκτιβ Πέτρο Ριβέρη. Η έρευνά του, από την αρχή κινείται γύρω από το περιβάλλον του Αλέξανδρου Χρηστίδη. Παράλληλα, ωστόσο, αρχίζει να λαμβάνει μία σειρά κειμένων που υποκρύπτονται σε κεντρικά σημεία της πόλης. Τα κείμενα περιπλέκουν την έρευνά του, καθώς αναφέρονται στην ιστορία μιας παρέας νεαρών, οι ζωές των οποίων στιγματίστηκαν και έσμιξαν μέσα από έναν εξίσου τραγικό γεγονός.

*
Ο χώρος του «Χορού της μέλισσας»: Η πόλη της Θεσσαλονίκης έρχεται να διαδραματίσει πλέον τον ρόλο μιας δεύτερης μεγαλούπολης στην ελληνική πραγματικότητα, με ένα αστικό τοπίο πολυπληθέστερο, πολυσυλλεκτικό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε όρους καθημερινότητας, και γιατί όχι, εφόσον μιλάμε για αστυνομικό αφήγημα, παραβατικότητας. Η περιήγηση του συγγραφέα στους δρόμους της χαρακτηρίζεται από μία απαράμιλλη οικειότητα, μία άνεση και μία γνώση που μόνο ένας ντόπιος ερευνητής κατέχει.
Ταυτόχρονα όμως, χαρακτηρίζεται και από την αγάπη του για την πόλη, τις γλυκές αναμνήσεις του παρελθόντος και την αργή αλλά σταθερή καταγραφή της με κάθε δοθείσα ευκαιρία. Καλαμαριά, Διοικητήριο, Άνω Πόλη, Λαγκαδάς, Ηλιούπολη, Βότση. Οι δρόμοι με το όνομά τους, οι κατευθύνσεις, οι αποστάσεις, οι χρωματισμοί, οι μυρωδιές, ο θόρυβος, οι άνθρωποι, όλα σωστά, γνώριμα και φιλικά προς την πραγματικότητα. Σημαντικότερος χωρικός συμβολισμός, η πολεοδομική κυψέλη, ένα συγκεκριμένο τμήμα του χάρτη της πόλης που αποτελεί ζωντανό οργανισμό και συμβάλλει ενεργά στον χορό αυτού του θαυμαστού εντόμου.

Οι μέλισσες έχουν τον χορό για να ειδοποιήσουν πού βρήκαν γύρη, πού μπορούν να δημιουργήσουν κυψέλη. Ο μοναδικός αυτός τρόπος επικοινωνίας δίνει ακριβείς πληροφορίες στις υπόλοιπες για την απόσταση και την κατεύθυνση της θέσης που βρίσκεται η τροφή.

Ο χρόνος του «Χορού της μέλισσας»: Σήμερα, λίγα χρόνια πίσω, δέκα με δεκαπέντε χρόνια πριν. Το παρελθόν είναι σημαντικό για τον πρωταγωνιστή αλλά και τους υπόλοιπους συντελεστές. Η πρόσφατη πολιτική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα στην Ελλάδα εμφανίζεται και σχολιάζεται σε κάθε πτυχή της αφήγησης. Η παράλληλη πλοκή με την ευφυέστατη είσοδο των κειμένων στην αφήγηση του Πάνου Ιωαννίδη, μας δίνει και μία δεύτερη, εγκιβωτισμένη ιστορία, την οποία παρακολουθούμε με αγωνία.
Η αφήγηση εξελίσσεται μέσα σε λίγες ώρες και ημέρες, με διαρκή κινητικότητα, δράση και την αίσθηση της αντίστροφης μέτρησης πριν τη μεγάλη αποκάλυψη. Ο χρόνος δεν μένει ανεκμετάλλευτος, ακόμη και στις εσωτερικές στιγμές του Ριβέρη, ειδικά όταν αυτός σκέφτεται και αναπολεί, με αποτέλεσμα ένα εκρηκτικό μείγμα συμπερασμάτων αλλά και νέων ερωτημάτων, ζωοδόχο πηγή της πλοκής σ’ ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.

Οι χαρακτήρες του «Χορού της μέλισσας»: Η παράθεση των χαρακτήρων στην ενότητα Dramatis personae αποδεικνύει την επένδυση του Πάνου Ιωαννίδη στο έμψυχο δυναμικό. Κορυφαίος όλων, ως είθισται, ο κατ’ επανάληψη ήρωας του Πέτρος Ριβέρης. Ορισμένα σημεία που παρουσιάζουν ενδιαφέρον:
Δεν ντρέπεται να δηλώνει ερωτευμένος, παθιασμένος σχεδόν με τη σύντροφό του. Το πάθος του όμως ολισθαίνει από τη μία πλευρά της ζυγαριάς και μεταφέρεται στην αντίστοιχη της έρευνάς του. Ένα πάθος που κάνει το ζεύγος προσωπική-επαγγελματική ζωή άκρως δυναμικό.

Ζει μέσα σ’ έναν πολυφωνικό παράδεισο βιβλίων, μουσικής, κινηματογράφου. Έχει διαβάσει, ακούσει και δει πράγματα στη ζωή του. Και σε κάθε περίσταση δεν παραλείπει τις αναφορές σε μικρές καλλιτεχνικές απολαύσεις. Η ζωή του είναι μία πολιτιστική εγκυκλοπαίδεια, από την ποίηση του Καρούζου, την ανεξάρτητη ροκ σκηνή των Sonic Youthκαι τον γερμανικό εξπρεσιονισμό του Φριτς Λανγκ.

Τα διαλείμματα των εύστοχων προβληματισμών και σκέψεών του για την κοινωνική, πολιτική και οικονομική πραγματικότητα των τελευταίων σαράντα ετών, είναι μια γροθιά στο στομάχι κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου. Ο Πέτρος είναι αυτός που θα σου πει την αλήθεια κατά τη διάρκεια ενός φιλικού τσίπουρου. Κι ας πονέσει.

Η πλοκή του «Χορού της μέλισσας»: Στην εσωτερική δόμηση του έργου, ισχύουν πάγιοι κανόνες και παρουσιάζονται κειμενικές ιδιαιτερότητες. Καταρχάς, όλα δείχνουν πως διαβάζουμε ένα κλασικό whodunit, ξεκινώντας με τις διαδοχικές συναντήσεις του ερευνητή με τους συντελεστές της υπόθεσης. Η πετυχημένη συνταγή της προσωπικής ιστορίας εξομαλύνει αντί να οξύνει τις συναισθηματικές αμβλύνσεις και ρίχνει τον ερευνητή στη δουλειά με περισσότερη όρεξη. Αναρωτιόμαστε διαρκώς για τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο μυστήριο, και στα δύο επίπεδα αφήγησης. Αναμένουμε το επόμενο κεφάλαιο για να καταδυθούμε κι άλλο στην προσπάθεια εξιχνίασης. Και ανάμεσα στις σκέψεις, τα ραντεβού, τις συζητήσεις και τις παρακολουθήσεις του Ριβέρη, ένα πολύ ενδιαφέρον μοτίβο παραθεμάτων έρχεται να ενισχύσει το σασπένς και να προκαλέσει τα εύλογα ερωτήματα: «Ποια η σχέση της μίας αφήγησης με την άλλη;», «Πως και πότε θα συγκλίνουν, αναδεικνύοντας το μυστήριο πίσω από τη δολοφονία;». Όλα τα δομικά στοιχεία παίζουν τον ρόλο τους στην πλοκή αυτού του βιβλίου.

Η γλώσσα και η αφήγηση του «χορού»: Ο Πάνος Ιωαννίδης χειρίζεται τη γλώσσα με μαεστρία, αλλάζει πρόσωπα αφήγησης όπου χρειαστεί, περιγράφει το σκηνικό με κάθε λεπτομέρεια, χρησιμοποιώντας πάντα το μέγιστο που μπορούν να προσφέρουν οι λέξεις που επιλέγει.

Οι διάλογοί του είναι απολαυστικοί. Ο Ριβέρης δεν πιάνεται εύκολα κορόιδο αλλά όπου και όταν αιφνιδιαστεί, η τρωτή αυτή στιγμή μας ταυτίζει μαζί του.
Επιπρόσθετα, αξίζει ιδιαίτερης μνείας η ατμόσφαιρα του βιβλίου. Ο Πάνος Ιωαννίδης είναι λάτρης, υποστηρικτής και αθεράπευτος θιασώτης του λογοτεχνικού κύματος που χαρακτηρίστηκε ως «Μεσογειακό νουάρ». Ποια τα γνωρίσματά του;

Δεν είναι πάντα πρωτεύον ζητούμενο η εύρεση του δολοφόνου, αλλά σχεδόν πάντα, σε αυτή την κατηγορία, μας ενδιαφέρει το whydunit. Εξετάζουμε τους ανθρώπους, τις κοινωνικές τους περιπέτειες, τις πολιτικοοικονομικές συγκυρίες, την ηθογραφική ματιά στις υπάρξεις τους.

«Από το είναι στο έχειν και από εκεί στο φαίνεσθαι. Εκεί οδεύουμε, σύντροφοι». Με αυτή την ατάκα είχα κλείσει την μικρή εισήγησή μου για να εισπράξω ειρωνικά χαμόγελα και σχόλια που φρόντιζαν να μου υπενθυμίσουν ότι δεν είμαστε εδώ για να κάνουμε ποίηση.

Είναι κοινή διαπίστωση πως το αστυνομικό μυθιστόρημα απογειώθηκε στις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού όταν απέκτησε κοινωνικό και πολιτικό πρόσημο. Το μεσογειακό νουάρ το είχε εξαρχής στις αποσκευές του. Και ήρθε για να κάνει ποίηση, όσο περίεργο και αν ακούγεται.

Η ζωή είναι ωραία και ζητάει ελάχιστα για να δώσει τα μέγιστα. Ο πλήρης άνθρωπος εξασκεί όλες τις αισθήσεις. Στο μεσογειακό νουάρ αυτό είναι προαπαιτούμενο. Η βουτιά στα γαλάζια νερά της Χαλκιδικής, τα σουτζουκάκια και το τσίπουρο στο ταβερνείο της Άνω Πόλης, οι φωνές των παιδιών που παίζουν στη γειτονιά, η κίνηση του κέντρου, η ταχύτητες του περιφερειακού. Το καλό φαγητό, το ερωτικό άγγιγμα, η μελωδία, η αρμύρα, το μέλι.

Η αφήγηση του Πάνου Ιωαννίδη είναι πολύχρωμη και πολύπειρη. Οι άνθρωποι, το σκηνικό, οι λέξεις και οι γεύσεις σκιαγραφούν μία ατμόσφαιρα αυθεντική, μία ατμόσφαιρα Ελλάδας και Θεσσαλονίκης, με τη δολοφονία να είναι το έναυσμα για έναν αγώνα που αποθεώνει τη ζωή και τις επιλογές της. Ο «Χορός της μέλισσας» είναι ένα λαμπρό δείγμα της νέας ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας, μιας λογοτεχνίας που εκτός από τη φιλολογική αρτιότητά της, πλέον προβληματίζει, υπενθυμίζει το παρελθόν και προτείνει μία νέα πορεία σκέψης και δράσης για τον Έλληνα αναγνώστη.

*

Ο ©Αλέξανδρος Μυροφορίδης είναι υπ. διδάκτορας στην Παιδαγωγική Σχολή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (Δημιουργική γραφή) με θέμα την πλοκή στην πεζογραφία. Είναι κειμενογράφος, επιμελητής και μεταφραστής, υπεύθυνος της λογοτεχνικής σειράς αστυνομικού μυστηρίου Fedora των εκδόσεων «Αρχέτυπο».